Մելանոմա, մաշկի քաղցկեղ

Մաշկի ոչ–մելանոմային քաղցկեղ

Մաշկի մասին

Մաշկը հանդիսանում է ամենամեծ օրգանը։ Այն պաշտպանում է մարմինը ինֆեկցիաներից և վնասվածքներից, ինչպես նաև, մասնակցում է օրգանիզմի ջերմակարգավորմանը: Մաշկը մասնակցում է ջրի և ճարպի պահեստավորմանը, D վիտամինի առաջացմանը:

Մաշկը կազմված է երեք շերտերից. 

• Էպիդերմիս (վերնամաշկ)
• Դերմա (բուն մաշկ) 
• Հիպոդերմա (ենթամաշկային ճարպաբջջանք)

Մաշկի քաղցկեղի մասին

Քաղցկեղն առաջանում է այն ժամանակ, երբ առաջանում են փոփոխություններ առողջ բջիջներում և նրանք սկսում են անվերջ բաժանվել՝ ձևավորելով մի զանգված, որն անվանում են ուռուցք: Տարբերում են բարորակ և չարորակ ուռուցքներ: Չարորակ ուռուցքները մետաստազավորում են, ասել է թե, տարածվում են արյան և ավշի հոսքով՝ առաջացնելով մետաստազներ: Բարորակ ուռուցքները սովորաբար աճում են դանդաղ, մետաստազներ չեն առաջացնում:

ԱՄՆ-ում տարեկան գրանցվում է մաշկի քաղցկեղի երկու միլիոն դեպք՝ դարձնելով այն քաղցկեղի ամենատարածված ձևերից մեկը: Վաղ հայտնաբերման և ախտորոշման դեպքում սովորաբար բավարար է լինում միայն վիրաբուժական միջամտությունը: Արդյունքում այն մահվան է հանգեցնում դեպքերի 1% դեպքերում միայն:

Մաշկի քաղցկեղի տեսակները

Տարբերում ենք մաշկի քաղցկեղի հետևյալ 3 հիմնական ձևեր.

1.Բազալ բջջային քաղցկեղ - բազալ բջիջները էպիդերմիսի ստորին շերտերում հայտնաբերվող կլոր բջիջներ են: Մաշկի քաղցկեղը 80% դեպքերում զարգանում է այս բջիջներից: Բազալ բջջային քաղցկեղը առավել հաճախ տեղակայվում է գլխի և պարանոցի շրջանում: Որպես օրենք, հանդիսանում է արևի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթման հետևանք: Մաշկի քաղցկեղի այս տեսակը սովորաբար աճում է դանդաղ և հազվադեպ է մետաստազավորում:

2.Տափակաբջջային քաղցկեղ - մաշկի քաղցկեղների 20 %-ը զարգանում է էպիդերմիսի փշաձև շերտի բջիջներից և կոչվում է տափակաբջջային քաղցկեղ: Առաջանում է արևի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթման, ինչպես նաև՝ վնասվածքների, քիմիական այրվածքների, ռենտգեն ճառագայթման հետևանքով: Տափակաբջջային քաղցկեղը հաճախ տեղակայվում է շուրթերին, մաշկի խրոնիկ բորբոքային հատվածներում, բերանի, հետանցքի, հեշտոցի շուրջը: Տափակաբջջային քաղցկեղը՝ ի տարբերություն բազալ բջջային քաղցկեղի, մետաստազավորում է:

3.Մելանոմա - մելանոմայի զարգացումը տեղի է ունենում պիգմենտ առաջացնող բջիջներից՝ մելանոցիտներից, որոնք տեղակայված են դերմատո-էպիդերմալ սահմանագծում և պայմանավորում են մաշկի գույնը: Մելանոման մաշկի քաղցկեղներից ամենավտանգավորն է: Առավել մանրամասն տեղեկությունների համար այցելե՛ք մելանոմա բաժինը:

Բազալբջջային և տափակաբջջային քաղցկեղները միավորվում են «ոչ-մելանոմային մաշկի քաղցկեղ» անվան տակ: Մելանոմայի բուժումը տարբերվում է այլ մաշկի քաղցկեղների բուժումից, քանի որ ի տարբերություն վերջիններիս՝ առավել հակված է տարածման: Տիպիկ ոչ-մելանոմային մաշկի քաղցկեղը լավ է ենթարկվում վիրահատական բուժման: Քաղցկեղի փոքր չափսերի պարագայում արդյունավետ են նաև բժշկի կողմից նշանակված բժշկական քսուկները, այրումը, կրիոթերապիան: 

Առկա են նաև մաշկի քաղցկեղի ավելի հազվադեպ հանդիպող ձևեր, ինչպես օրինակ՝ կերատոականտոմաները, Մերկելի քաղցկեղը, մաշկի լիմֆոման,Կապոշիի սարկոման, մաշկի հավելումների ուռուցքները և սարկոմաները, որոնք բոլորը դասակարգվում են որպես «մաշկի ոչ-մելանոմային քաղցկեղ»:

Վիճակագրություն

Մաշկի քաղցկեղը ամենահաճախ հանդիպող քացկեղի տեսակն է: Եվ քանզի ոչ-մելանոմային մաշկի քաղցեղը այդքան տարածված է և բուժման լավ ենթարկվող, վիճակագրական տվյալները հստակ չեն, քանի որ առանձին դեպքեր չեն զեկուցվում քաղցկեղի ռեգիստր:

Ունեցած տվյալներով ԱՄՆ-ում տարեկան 3 միլիոն մարդու մոտ ախտորոշվում է ոչ-մելանոմային մաշկի քաղցկեղ: Բազալ բջջային քաղցկեղը շատ ավելի հաճախ է հանդիպում, քան տափակաբջջային քաղցկեղը: Բազալ բջջային քաղցկեղը կազմում է ոչ-մելանոմային քաղցկեղի դեպքերի 80%-ը:

Տարեկան մոտ 2000 մարդ է մահանում բազալ բջջային և տափակաբջջային քաղցկեղներից: Մելանոմայի դեպքում այդ թիվը կազմում է մոտ 10,130, իսկ ավելի հազվադեպ հանդիպող ձևերի դեպքում՝ 3, 520:

Կարևոր է հիշել ,որ քաղցկեղի այս ձևի համար վիճակագրական տվյալները հստակ չեն: Այսպես, բժիշկը չի կարող հստակ ասել, թե որքան կապրի ոչ-մելանոմային քաղցկեղ ունեցող հիվանդը:

Ռիսկի գործոններ և կանխարգելում

Ռիսկի գործոն է համարվում այն ամենը, ինչը մեծացնում է հիվանդության առաջացման հավանականությունը: Չնայած դրան՝ նրանց մեծ մասն անմիջականորեն չեն հանդիսանում քաղցկեղի առաջացման պատճառ: Մարդկանց մի մասի մոտ, մի քանի ռիսկի գործոնների առկայության դեպքում քաղցկեղ չի զարգանում, մինչդեռ մյուսների մոտ, ռիսկի որևէ գործոնի բացակայությամբ՝ զարգանում է: Այնուամենայնիվ, Ձեր ռիսկի գործոններն իմանալը և քննարկելը Ձեր բժշկի հետ կօգնի լինել ավելի տեղեկացված:

Ստորև ներկայացված են այն գործոնները, որոնք մեծացնում են մաշկի քաղցկեղի առաջացման հավանականությունը.

• Արևի ճառագաթներ․ արևի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթները կարևոր դեր են խաղում մաշկի քաղցկեղի առաջացման գործում: Այն մարդիկ, որոնք բնակվում են բարձր լեռնային գոտիներում կամ արևոտ կլիմայական պայմաններում գտնվում են բարձր ռիսկային խմբում: Արևի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթները (UVB) առավել հաճախ են կապված լինում մաշկի քաղցկեղի զարգացման հետ, սակայն ըստ նորագույն տվյալների՝ A -սպեկտրի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթները (UVA) նույնպես խաղում են որոշակի դեր բազալ բջջային, տափակաբջջային քաղցկեղի և մելանոմայի առաջացման գործում: Մինչ UVB ճառագայթումը առաջացնում է այրվածքներ և ունակ չէ թափանցելու ապակու միջով, UVA-ն՝ թափանցում է, և առավել հաճախ է բերում մաշկի ծերացման և կնճռոտման: Ուստի կարևոր է պաշտպանվել և՛ UVB, և՛ UVA ճառագայթներից:

• Արհեստական արևայրուկ․ ուլտրամանուշակագույն ճառագայթումը (ՈՒՄ) արևայրուկային խցիկներում (սոլյարի) բարձրացնում է մաշկի քաղցկեղի բոլոր ձևերի առաջացման հավանականությունը:

• Բաց գույնի մաշկ․ բաց գույնի մաշկ, շեկ կամ կարմիր մազեր, կապույտ աչքեր, պեպեններ ունեցող անձիք բարձր ռիսկի խմբում են, քանզի առավել հակված են արևային այրվածքների առաջացման:

• Մաշկի նախաքաղցկեղային վիճակներ․ կոպիտ, կարմիր կամ շագանակագույն թեփուկավոր տեղամասերը մաշկի վրա, որոնք կոչվում են ակտինիկ (ծերունական) կերատոզ և Բոուենի հիվանդություն, հիմնականում պայմանավորված արևային ճառագայթների ազդեցությամբ: Որոշ մարդկանց մոտ այս տեղամասերը կարող են վերափոխվել տափակաբջջային քաղցկեղի: Որքան շատ են ակտինիկ կերատոզի տեղամասերը, այդքան ռիսկը մեծ է նրանց տափակաբջջային քաղցկեղի վերափոխման: 30 և բարձր պաշտպանական գործակիցով (SPF) արևապաշտպան քսուքների օգտագործումը տարվա ընթացքում պաշտպանում է  թե՛ UVA,  թե՛ UVB ճառագայթումից և նվազեցնում է ակտինիկ կերատոզի զարգացման ռիսկը: 

• Տարիքը․ բազալ բջջային քաղցկեղի և տափակաբջջային քաղցկեղի դեպքերի մեծ մասը ի հայտ են գալիս 50 տարեկանից հետո: Այնուամենայնիվ, վերջին տարիներին 65 և բարձր տարիքի անձանց մոտ կտրուկ մեծացել է մաշկի քաղցկեղի հիվանդացությունը: Երիտասարդների մոտ նույնպես կարող է զարգանալ ոչ-մելանոմային քաղցկեղ, հատկապես, երբ նրանք ունեն որևէ ժառանգական համախտանիշ, բաց գույնի մաշկ, կամ ենթարկվել են զգալի ՈՒՄ ճառագայթման:

• Արևային այրվածք կամ փխրուն մաշկ․ մաշկը, որը վնասվել է մեխանիկական, արևային այրվածքների, կամ հիվանդությունների հետևանքով, գտնվում է քաղցկեղի զարգացման բարձր ռիսկային խմբում: Տափակաբջջային և բազալ բջջային քաղցկեղները առավել հաճախ հանդիպում են այն անձանց մոտ, որոնք բազմիցս ենթարկվել են ՈՒՄ ճառագայթման:

• Նախկինում տարած մաշկի քաղցկեղ․ այն մարդիկ, որոնք նախկինում ունեցել են մաշկի քաղցկեղի որևէ տեսակ, առավել հակված են մաշկի քաղցկեղի մեկ այլ տեսակի զարգացման: Այն մարդկանց մոտ, որոնք ունեցել են բազալ բջջային քաղցկեղ, 35%-50% դեպքերում 5 տարվա ընթացքում նորից զարգանում է մաշկի քաղցկեղ: Հետևաբար, երբևէ մաշկի քաղցկեղ ունեցող անձիք կարիք ունեն դինամիկ հսկողության:

• Ժառանգական համախտանիշներ․ որոշ հազվադեպ հանդիպող գենետիկ անոմալիաներ կապված են բազալբջջային քաղցկեղի զարգացման բարձր ռիսկի հետ: Այդպիսի համախտանիշներից է նևուսային բազալ բջջային կարցինոմա համախտանիշը, որը կոչվում է նաև Գորլինի (Gorlin) համախտանիշ, Ռոմբոյի (Rombo) համախտանիշը, Դյուպրեի (Bazex-Dupre-Christol) համախտանիշը, բուլյոզ էպիդերմոլիզը: Մաշկի քաղցկեղի հանգեցնող հազվադեպ հանդիպող համախտանիշներից է նաև պիգմենտային քսերոդերման, ալբինիզմը, դիսկերատոզը և բազմակի ինքնալավացող տափակաբջջային էպիթելիոման:

• Ընկճված իմուն համակարգ․ փոխպատվասման, ՁԻԱՀ/ՄԻԱՎ-ի, լեյկոզի որոշ տեսակների ժամանակ, ընկճված իմուն համակարգի պարագայում, մեծանում է մաշկի քաղցկեղի, մասնավորապես՝ տափակաբջջային քաղցկեղի, զարգացման ռիսկը: Նույնը վերաբերում է նաև իմունոսուպրեսիվ դեղորայքներ կիրառող մարդկանց:

• Դեղորայք․ ի հավելումն իմունոսուպրեսիվ դեղորայքի, ստերոիդները և այն դեղորայքը, որոնք դարձնում են մաշկը զգայուն ճառագայթման նկատմամբ, ինչպիսիքն են՝ վանդետանիբը  (Կապրելսա ), վեմուրաֆենիբը (Զելբորաֆ) և վորիկոնազոլը (Վֆենդ), նույնպես մեծացնում են մաշկի քաղցկեղի զարգացման ռիսկը:

• Նախկինում տարած ճառագայթային բուժում. ճառագայթային բուժում ստացած մարդիկ բազալ բջջային քաղցկեղի զարգացման բարձր ռիսկի խմբում են: Ռիսկը ժամանակի հետ մեծանում է, հատկապես 10-20 տարի հետո: Այն երեխաները, որոնք ստացել են ճառագայթային բուժում, բազալ բջջային քաղցկեղի զարգացման ռիսկը 6 անգամ ավելի բարձր է:

• Մարդու պապիլոմավիրուս(HPV). հետազոտությունները ցույց են տվել, որ HPV-ով ինֆեկցված անձանց մոտ ռիսկը մեծ է տափակաբջջային քաղցկեղի զարգացման, հատկապես ընկճված իմուն համակարգի պարագայում: HPV-ն հիմնականում փոխանցվում է սեռական ճանապարհով: Առկա են HPV-ի տարբեր տեսակներ: Որոշ տեսակներ առավել հաճախ են ասոցացվում քաղցկեղի զարգացման հետ:

Կանխարգելում

Տարբեր գործոններ պատճառ են հանդիսանում քաղցկեղի տարբեր ձևերի զարգացման: Չնայած այն փաստի, որ չկա քաղցկեղի լիարժեք կանխարգելման որևէ ապացուցված միջոց՝  այնուամենայնիվ, հնարավոր է նվազեցնել  քաղցկեղի զարգացման ռիսկը: 

ՈՒՄ ճառագայթներից խուսափելը, մասնավորապես՝ արևի ուղիղ ճառագայթներից, նկատելիորեն նվազեցնում է մաշկի քաղցկեղի առաջացումը: Սա վերաբերում է բոլոր տարիքային խմբերին:

Կարևոր է հետևել հետևյալ քայլերին արևային այրվածքից խուսափելու համար.

• Օրվա 10:00- 16:00 ընկած ժամանակահատվածում ցանկալի է խուսափել արևի ուղիղ ճառագայթներից ու ստվերում գտնվել։
• Կրել արևից պաշտպանող հագուստ, մասնավորապես՝ լայնեզր գլխարկ, որը կծածկի Ձեր դեմքը, պարանոցը և ականջները: Այն հագուստը, որի վրա նշված է ՈԻՄ ճառագայթներց պաշտպանող գործոն (UPF) ապահովում են առավել հուսալի պաշտպանություն: Արևի ՈԻՄ ճառագայթներից պաշտպանող ակնոցների կիրառումը նույպես խրախուսելի է:
• Արևապաշտպան քսուքների կիրառումը: Խորհուրդ է տրվում օգտագործել 30 և բարձր պաշտպանական գործակիցով (SPF) արևից պաշտպանող քսուքներ: Առատ քրտնելուց կամ ջրում գտնվելուց հետո կիրառե՛ք արևապաշտպան քսուկը յուրաքանչյուր երկու կամ մեկ ժամը մեկ անգամ:
• Խուսափե՛ք արևային լոգանքներից, սոլյարի այցելելուց և մի օգտագործեք արևային լամպեր:
• Ոչ պակաս նշանակություն ունեն նաև պարբերաբար զննումները, ընդ որում մեծ է ինքնազննումների դերը:

Արևի ճառագայթներից խուսափելը կարող է հանգեցնել վիտամին D-ի սինթեզի ընկճման, սակայն որոշ գիտնականներ գտնում են, որ օրվա ընթացում 15 րոպեն բավարար է համապատասխան քանակով վիտամին D-ի սինթեզի համար: Վիտամին D-ի մակարդակը կարելի է որոշել արյան քննությամբ:

Սկրինինգ

Մաշկի քաղցկեղի վաղ հայտնաբերումը շատ կարևոր է: Անհանգստացնող նշանների հայտնաբերումը և ինքնազննումը կօգնեն մաշկի քաղցկեղի վաղ ախտորոշմանը, ինչը արդյունավետ բուժման հնարավորություն է տալիս:

Ինքնազննումը պետք է իրականացնել հայելու առջև, լավ լուսավորված սենյակում:

Բաց մաշկի գույն ունեցող մարդկանց մոտ մաշկի ոչ-մելանոմային քաղցկեղը հաճախ առաջանում է մարմնի այն հատվածներում, որոնք առավել հաճախ են ենթարկվում արևի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթման: Մաշկի ավելի մուգ երանգ ունեցող մարդկանց մոտ բազալ բջջային քաղցկեղը զարգանում է մարմնի այն հատվածներում, որոնք հազվադեպ են ենթարկվում ուլտրամանուշակագույն ճառագայթման, ինչպես օրինակ՝  ստորին վերջույթները:

Ինքնազննման ժամանակ կարևոր է հետևել վերոնշյալ քայլերին.

• Զննե՛ք ձեր մարմնի առջևի և հետևի մասը հայելու առջև, ապա աջ և ձախ հատվածները՝ արմունկները բարձրացրած:
• Ծալե՛ք արմունկը և ուշադիր զննեք նախաբազկի արտաքին և ներքին մակերեսները, բազուկը և ձեռքերը:
• Զննե՛ք ոտքերը և ոտնաթաթերը բոլոր կողմերից՝ ներառյալ կրունկները և միջմատային տարածությունները:
• Բաժանե՛ք և բարձրացրե՛ք մազերը՝ պարանոցի հետևի մակերեսը և գլուխը զննելու համար:
• Ստուգե՛ք հետույքի և սեռական օրգանների շրջանը:

Խոսե՛ք Ձեր բժշկի հետ, երբ Ձեր վարսավիրը նկատել է կասկածելի վնասվածք գլխի վրա, կամ էլ վերոնշյալներից ցանկացածի առկայության պարագայում.

• Մաշկի վրա ցանկացած գոյացություն, որին բնորոշ է նշաններ և ախտանիշեր բաժնում նկարագրված սիմպտոմները:
• Մաշկի վրա նոր առաջացած գոյացություն:
• Կասկածելի փոփոխություններ խալերի վրա:
• Վերքերը, որոնք չեն լավանում երկու շաբաթվա ընթացքում:

Նշաններ և Ախտանիշներ

Մաշկի փոփոխությունները մաշկի քաղցկեղի հիմնական անհանգստացնող նշաններն են: Մաշկի քաղցկեղի տարբեր ձևեր կարող են տարբեր կերպ արտահայտվել:

Բազալբջջային քաղցկեղին բնորոշ է ստորև նշվածներից երկու կամ ավելի առանձնահատկությունները.

• Շաբաթներ շարունակ չլավացող,կեղևակալող և արյունահոսող բաց վերք:
• Կարմրավուն, գրգռված, մաշկից վեր բարձրացողտեղամաս, որը կեղևակալվում է, քոր է գալիս, երբեմն էլ ցավում է:
• Վառ կարմիր, վարդագույն,սպիտակ կամ կիսաթափանցիկ հանգույց: Հանգույցը կարող է կինել նաև սև կամ շագանակագույն, հատկապես՝ մաշկի մուգ գույն ունեցող անձանց մոտ: 
• Վարդագույն, բարձրացած եզրերով և կեղևակալված, ներհրված կենտրոնով գոյացություն: Հնարավոր է մակերեսին մանր անոթային ցանցի ի հայտ գալը
• Սպիանման, դեղին, սպիտակ կամ մոմանման , հաճախ վատ սահմանազատված եզրերով հատված:

Տափակաբջջային քաղցկեղը հաճախ կարող է կեղևակալվել, արյունահոսել և հանդես գալ որպես.

• Գորտնուկանման գոյացություն
• Հարաճող, թեփուկավոր,հեշտ արյունահոսող , անկանոն եզրերով կարմիր հատվածներ 
• Բաց վերքային տեղամասեր, որոնք շաբաթներ շարունակ չեն ապաքինվում
• Մաշկից վեր բարձրացող և ներս ընկած կենտրոնով տեղամասեր, որոնք շատ արագ կարող են չափսերով մեծանալ

Մաշկի քաղցկեղի որոշ տեսակներ տարածվում են նյարդաթելերի ընթացքով և կարող են բերել քորի, ցավի, թմրածության: Այլ նշաններից են հանգույցների ի հայտ գալը այնպիսի տեղամասերում ինչպիսիք են՝ պարանոցը, անութափոսը, շեքը:

Եթե Ձեզ վերոնշյալներից որևէ մեկը անհանգստացնում է, ապա դիմե՛ք բժշկի: Ձեր բժիշկը կհարցնի, թե որքան ժամանակ է դա դիտվել, երբ եք առաջին անգամ դա հայտնաբերել և թե ինչ այլ ուղեկցող զգացողություններ ունեք:

Երբ ախտորոշվում է մաշկի քաղցկեղ, ախտանշանների մեղմացումը բուժման անքակտելի մասն է կազմում:

Ախտորոշում

Ներկայումս օգտագործվում են քաղցկեղի ախտորոշման տարբեր մեթոդներ: Որոշներն օգնում են ընտրել նաև բուժման լավագույն տարբերակները: Մաշկի կենսազննումը (բիոպսիան) հանդիսանում է քաղցկեղի ախտորոշման վերջնական և հավաստի մեթոդ: Ախտորոշման մեթոդը ընտրելիս հաշվի են առնվում հետևյալ փաստերը.

• Տարիք և առողջական վիճակը
• Կասկածվող քաղցկեղի տեսակը
• Ախտանշանները
• Ախտորոշման նախկին արդյունքները

Քանզի ոչ-մելանոմային քաղցկեղը հազվադեպ է տարածվում, բիոպսիան բավարար է ախտորոշելու և հիվանդության փուլը պարզելու համար:

Բիոպսիան հյուսվածքի (փոքր հատվածի) հեռացումն է մանրադիտակային հետազոտության համար: Բիոպսիան կատարվում է տեղային անզգայացմամբ և առողջ հյուսվածքի սահմաններում: Ապա բիոպտատը հետազոտվում է ախտաբանի կողմից: Երբ ամբողջ քաղցկեղը հեռացվել է, հետագա բուժման կարիք չկա, սակայն եթե հայտնաբերվել են քաղցկեղային բջիջներ բիոպտատի եզրերին, հնարավոր է հետագա բուժման կարիք լինի:

Զարգացման Փուլեր

Փուլի որոշումը պարզաբանում է քաղցկեղի տեղակայումը, տարածումը, ինչը բուժման մեթոդի ընտրության անքակտելի մասն է: Զարգացման փուլը պարզ է դառնում ախտորոշման մեթոդները կիրառելուց հետո միայն:

Բազալ բջջային և տափակաբջջային քաղցկեղները հազվադեպ են տարածվում (մետաստազավորում): Երբեմն հեռացվում են ավշահանգույցները՝ պարզելու համար, թե քաղցկեղը մետաստազավորել է արդյոք դեպի ավշահանգույցներ: Ավշահանգույցները կլորավուն կամ ձվաձև փոքր գոյացություններ են, որոնք մասնակցում են իմուն պաշտպանությանը: Հիվանդության փուլը պարզելու նպատակով բժիշկը կարող է առաջարկել նաև այլ հետազոտություններ, ինչպես օրինակ՝ արյան քննություն, կրծքավանդակի ռենտգեն հետազոտություն, տարբեր օրգան-համակարգերի սկանավորում: 

Բուժման մոտեցումները 

Այս բաժնում ներկայացված են մաշկի քաղցկեղի համար ստանդարտ հանդիսացող բուժման մեթոդները: Երբ մշակվում է բուժման պլան, դիտարկվում են նաև նորագույն կլինիկական փորձարկումների արդյունքները: Կլինիկական փորձարկումները հետազոտություններ են, որոնք պարզում են, թե արդյոք բուժման նոր մոտեցումները անվնաս են, ապահով և ավելի արդյունավետ ի համեմատ ստանդարտ բուժումների, թե՝ ոչ: Կլինիկական փորձարկումների ժամանակ կարող են դիտարկվել բուժման նոր մոտեցումները, նոր դեղորայքային միջոցները կամ համակցումները:

Բուժման ներածություն

Քաղցկեղի արդյունավետ բուժումն առաջին հերթին պահանջում է մուլտիդիսցիպլինար մոտեցում: Ասել է թե՝ մի խումբ բուժաշխատողների ներգրավում ուռուցքով հիվանդի բուժման պլանի մշակմանը: Այդ խմբի կազմում մտնում են բժիշկները, բուժքույրերը, սոցիալական աշխատողները, դեղագետները, ատամնաբույժերը և այլոք:

Բուժման մոտեցման ընտրությունը կախված է մի շարք գործոններից, ներառյալ՝ մաշկի քաղցկեղի չափսերից և տեղակայումից, հնարավոր կողմնակի ազդեցություններից: Սիմպտոմատիկ բուժումը նույնպես շատ կարևոր է:

Վիրահատություն

Մաշկի քաղցկեղի շատ ձևեր կարելի է հեշտ և արագ հեռացնել, առանց հետագա լրացուցիչ բուժման:

Կախված չափսերից և տեղակայումից առաջարկվում են վիրահատական միջամտությունների տարբեր ձևեր: Վիրահատական միջամտությունների մեծ մասը կատարվում են տեղային անզգայացմամբ, և կարող է իրականացվել ամբուլատոր պայմաններում մաշկաբանի, ընդհանուր վիրաբույժի, պլաստիկ վիրաբույժի կողմից:

Մաշկի քաղցկեղի ժամանակ կիրառելի վիրաբուժական մեթոդներն են.

• Կյուրետաժ և էլեկտրոդիսսեկցիա․ այս պարզ միջամտությունների ընթացքում մաշկի վնասված հատվածները հեռացվում են հատուկ գործիքի՝ կյուրետի, միջոցով: Ապա այդ տեղամասն այրում են էլեկտրական հոսանքով՝ արյունահոսությունը կանգնեցնելու և մնացած քաղցկեղային բջիջները վերացնելու համար: Այս միջամտությունը անվանում են էլեկտրոդիսսեկցիա:

• Մոհսի միկրոգրաֆիկ վիրահատական մեթոդ․ այս միջամտության ժամանակ հեռացնում են ուռուցքի տեսանելի հատվածները, ապա հետազոտում մանրադիտակով: Հյուսվածքների հեռացումը շարունակվում է այնքան ժամանակ, մինչև բոլոր ուռուցքային բջիջները կհեռացվեն: Այս մեթոդը կիրառվում է հիմնականում մեծ չափսերի քաղցկեղի, պարանոցի և գլխի վրա տեղակայման, հաճախակի կրկնողությունների դեպքում:

• Կրիոթերապիա(սառցաբուժում)․ այս միջամտության ժամանակ կիրառվում է հեղուկ ազոտ՝ անոմալ բջիջները վերացնելու համար: Հաճախ օգտագործվում է նախաքաղցկեղային հիվանդությունների բուժման նպատակով: Հեղուկ ազոտը այրում է մաշկի տեղամասը և հետագայում վնասված շերտը պոկվում է: Հետագայում հնարավոր է դրանց վերածումըսպիների:

• Լազերային թերապիա․ դա բարձր ինտենսիվության լազերային ճառագայթումն է, որը հիմնականում կիրառելի է նախաքաղցկեղային հիվանդությունների ժամանակ:

• Փոխպատվաստում․ երբ մեծ ուռուցք է հեռացվում, անհրաժեշտ է լինում իրականացնել մաշկային լաթի փոխպատվաստում:

• Ռեկոնստրուկտիվ վիրահատություն․ քանզի մաշկի քաղցկեղը ոչ հազվադեպ տեղակայվում է դեմքին, ապա անհրաժեշտ է լինում կիրառել ռեկոնստրուկտիվ (պլաստիկ) վիրահատություն:

Ճառագայթային բուժում

Ճառագայթային թերապիայի ժամանակ կիրառվում են ճառագայթման համեմատաբար մեծ դոզաներ: Ճառագայթային բուժումը գերադասելի է դժվարամատչելի տեղամասերում ուռուցքի տեղակայման պարագայում, ինչպես օրինակ՝ կոպերին, քթին, ականջներին: Երբեմն այն կիրառվում է վիրահատական միջամտությունից հետո՝ կանխելու համար ռեցիդիվը:

Ամենատարածված ճառագայթային բուժման տեսակը հեռահար ճառագայթային թերապիան է, որը իրականացվում է հատուկ սարքի միջոցով: Ճառագայթային թերապիայի մեկ այլ տեսակը՝ բրախիթերապիան, կիրառվում է ավելի հազվադեպ: Ճառագայթային բուժման այս տեսակի ժամանակ իոնիզացնող ճառագայթման աղբյուրը հպվում է անմիջապես մաշկին :

Ճառագայթային բուժումը չի կիրառվում բազալ բջջային նևուսի համախտանիշի պարագայում:

Ռադիոթերապիայի կողմնակի ազդեցություններն են ցանը, մաշկային ինֆեկցիաները, քորը, մաշկի կարմրությունը կամ գույնի այլ փոփոխությունները: Այնուամենայնիվ, ստերոիդների կամ հակաբիոտիկների տեղային կիրառումը նվազեցնում է այդ երևույթները: Բացի այդ, ճառագայթային բուժման ավարտից հետո կողմնակի երևույթները նույնպես վերանում են:

Տեղային բուժում

Որոշ դեպքերում կիրառելի են մաշկի քաղցկեղի բուժման տեղային քիմիաթերապևտիկ միջոցներ, ինչպես օրինակ՝ քսուքներ և լոսյոններ: Քիմիաթերապիան այնպիսի դեղամիջոցների կիրառումն է, որոնք ոչնչացնում են ուռուցքային բջիջները: Կիրառվում են ամեն օր շաբաթներ շարունակ: Կարող են հանգեցնել մաշկի գրգռմանը, բորբոքմանը, ինչը, սակայն, վերանում է բուժումը ավարտելուց հետո:

Նախաքաղցկեղային վիճակ հանդիսացող ակտինիկ կերատոզի համար կիրառելի է դիկլոֆենակը (Solaraze), ֆտորուռացիլը (Efudex) ինգենոլ մեբուտատը (Picato): Այս բոլոր քսուքները կարող են բերել մաշկի գրգռման, այրվածքների, կարմրության: Այս բոլոր երևույթները վերանում են բուժման ավարտից հետո: Նման տեղային բուժման պարագայում սպիներ չեն առաջանում, որի պատճառով, կոսմետիկ նկատառումներից ելնելով , լայնորեն կիրառվում է դեմքին տեղակայման դեպքում:

Փոքր չափսերի բազալ բջջային քաղցկեղի ժամանակ օգտագործվում է տեղային իմունոխթանիչ՝ իմիքվիմոդը (Aldara), որը կիրառվում է օրական մեկ անգամ, շաբաթական 5 օր, 12 շաբաթ շարունակ: Տեղային ֆտորուռացիլի կիրառումը օրական երկու անգամ, 3-6շաբաթ շարունակ մակերեսային բազալ բջջային քաղցկեղի դեպքում հաստատվել է FDA-ի (ԱՄՆ սննդի և դեղորայքի վերահսկման կոմիտե) կողմից:

Ֆոտոդինամիկ թերապիան կոմբինացված բուժման մոտեցում է, որը կիրառելի է ակտինիկ կերատոզի դեպքում: Սկզբում ամինոլևուլինաթթու կոչվող դեղամիջոցը տարածում են մաշկի ախտահարված հատվածների վրա, ապա այդ հատվածները ենթարկում հատուկ լուսային սարքերի ազդեցության: Մաշկը դառնում է շատ զգայուն, ինչի պատճառով պրոցեսը կարող է ցավոտ լինել: Մինչ բուժումը սկսելը կարելի է կիրառել ցավազրկողներ: Կարևոր է նաև հետագա օրերին արևից խուսափելը :

Ախտանշանային բուժում և կողմնակի ազդեցությունների վերացում

Քաղցկեղը և նրա բուժումը կարող են բերել կողմնակի երևույթների առաջացմանը: Հետևաբար դրանց վերացումը բուժման անքակտելի մասն է կազմում: Այս մոտեցումը անվանում են ամոքիչ (պալիատիվ) օգնություն:

Պալիատիվ օգնության նպատակն ախտանիշների վերացումը, կյանքի որակի բարելավումը, հիվանդին և նրա ընտանիքի անդամներին հոգեբանական աջակցության ապահովումն է: Ցանկացած անձ՝ անկախ տարիքից, քաղցկեղի տեսակից և փուլից, կարող է ստանալ պալիատիվ օգնություն:

Որպես օրենք, քաղցկեղի հիմնական և սիմպտոմատիկ բուժումը իրականացվում են միաժամանակ, ինչն ուղղված է կյանքի որակի բարելավման:

Պալիատիվ բուժման ժամանակ կիրառելի են տարբեր դեղորայքային միջոցներ, սննդակարգի փոփոխություններ, հոգեբանական աջակցություն :

Բուժման մոտեցումները մետաստազների դեպքում

Մաշկի ոչ-մելանոմային քաղցկեղը հազվադեպ, բայց երբեմն տարածվում և ախտահարում է տարբեր օրգան-համակարգեր: Այդ երևույթը անվանում են մետաստազավորում: Այդ դեպքում նպատակահարմար է դիմել այնպիսի մասնագետի, որն ունի մետաստատիկ քաղցկեղի բուժման փորձ: 

Միայն վիրահատական մոտեցումը մետաստազավորման պարագայում բավարար չէ մաշկի քաղցկեղի լիարժեք բուժման համար: Առաջարկվում է մի շարք բուժական մոտեցումների համակցումներ: Ամոքիչ բուժման իրականացումը նույնպես շատ կարևոր է:

Քիմիաթերապիան սովորաբար ներառում է դեղորայքային բուժում տաքսաններով (Docetaxel կամ Paclitaxel), պլատիններով (Carboplatin կամ Cisplatin): Այս դեղորայքները ներմուծվում են ներերակային: Հիմնական կողմնակի ազդեցություններն են հոգնածությունը, արյան ձևավոր տարրերի քանակի նվազեցումը և այլն::

Այն բոլոր դեպքերում, երբ վիրահատական կամ ճառագայթային բուժումը կիրառելի չէ, կիրառվում է թիրախային բուժումը (թարգետային թերապիան), որի ժամանակ օգտագործվում են այսպես կոչված «hedgehog» ուղու ինհիբիտորները: FDA-ի կողմից հաստատված է այդ դասի երկու դեղորայք՝ սոնիդեգիբը (Odomzo) և վիսմոդեգիբը (Erivedge): Նշված ուղին արգելակելով՝ այս դեղերը կանգնեցնում կամ դանդաղեցնում են բազալ բջջային քաղցկեղի աճը: Հիմնական կողմնակի ազդեցություններն են մազաթափությունը, մաշկի չորությունը, մկանային ջղակծկումները, քաշի անկումը: Ի հավելումն այս ամենի՝ սոնիդեգիբը հակացուցված է հղիներին:

Այսպիսով մետասատիկ քաղցկեղի դեպքում մոտեցումը պետք է լինի համալիր և մուլտիդիսցիպլինար:

Ախտադադար և ապաքինման շանսեր

Ախտադադարը այն երևույթն է, երբ քաղցկեղային բջիջներ այլևս չեն հայտնաբերվում օրգանիզմում և կլինիկական ախտանշաններ չեն դիտվում: Այսինքն՝ չկան հիվանդության նշաններ (no evidence of disease կամ NED)։

Ախտադադարը լինում է ժամանակավոր և մշտական: Անհրաժեշտ է միշտ ի նկատի ունենալ հիվանդության հնարավոր կրկնությունը՝ ռեցիդիվը: Ռեցիդիվի ռիսկի գնահատումը շատ կարևոր է: Երբ մաշկի քաղցկեղը կրկնվում է որոշ ժամանակ անց, դա անվանում են ռեցիդիվող քաղցկեղ: Ախտադադարի հավանականությունը մեծ է հետևյալ դեպքերում.

• Մաշկի քաղցկեղի ականջներին, շրթունքներին տեղայման ժամանակ;
• Ընճված իմուն համակարգով մարդկանց մոտ։

Հիվանդության ռեցիդիվի դեպքում կարող են առաջարկվել կլինիկական փորձարկումները: Անկախ մեթոդի ընտրությունից ՝ պալիատիվ խնամքը նույնպես անհրաժեշտ է:

Ռեցիդիվող քաղցկեղ ունեցող անձիք շատ հաճախ են ունենում վախի և տագնապի զգացում, հետևաբար հոգեբանական աջակցությունը շատ կարևոր է:

Կլինիկական փորձարկումների մասին

Ի՞նչ են իրենցից ներկայացնում կլինիկական փորձարկումները

Կլինիկական հետազոտությունների (փորձարկումների) ժամանակ ուսումնասիրվում են բուժման նոր մոտեցումները: Այս գործըթացին մասնակցում են կամավորները: Փաստացիորեն FDA-ի կողմից հաստատված ցանկացած դեղորայք անցել է այդ կլինիկական հետազոտությունները:

Կլինիկական փորձարկումների մեծ մասը նպատակաուղղված են հետազոտվող դեղի անվտանգության և արդյունավետության գնահատմանը: Այս ուսումնասիրությունների ժամանակ հետազոտվում են նոր դեղորայքային միջոցները, համակցումները, բուժման նոր մեթոդները: Որոշ կլինիկական հետազոտություններ ուղղված են սիմպտոմատիկ բուժման նոր մոտեցումների մշակմանը:

Այնուամենայնիվ, չկա որևէ երաշխիք, որ նոր բուժումը կլինի ապահով, անվտանգ և ավելի արդյունավետ, քան ստանդարտը:

Մասնակցություն կլինիկական փորձարկումներին

Պացիենտները տարբեր պատճառներով են մասնակցություն ունենում կլինիկական փորձարկումներին: Կլինիկական փորձարկումները ընձեռում են բուժման հնարավորություն այն մարդկանց, որոնց մոտ ստանդարտ բուժման մոտեցումները եղել են անարդյունավետ: Որոշ մարդիկ էլ մասնակցում են փորձարկումների, քանզի գիտակցում են, որ միայն այդ կերպ է հնարավոր ավելի արդյունավետ բուժման մոտեցումների ստեղծումը:

Շատ դեպքերում մարդկանց անհանգստացնում է այն փաստը, որ փորձարկումների ժամանակ, երբեմն կիրառվում է պլացեբո կամ, այսպես կոչված, «շաքարի դեղահաբերը»: Այնուամենայնիվ, պլացեբոն, որպես օրենք, համակցվում է ստանդարտ բուժման հետ:

Հետազոտվողների անվտանգությունը և իրազեկված համաձայնությունը

Կլինիկական հետազոտությանը մասնակցող անձը՝ փորձարկվողը, կլինիկական հետազոտություն անցկացնող բժշկի կողմից նախապես մանրամասն տեղեկացվում է հետազոտության հնարավոր վտանգի մասին, որից հետո տալիս է գրավոր համաձայնություն իր մասնակցության վերաբերյալ: Բացի այդ փորձարկվողը՝ անկախ պատճառից, իրավունք ունի ցանկացած փուլում հրաժարվել կլինիկական փորձարկումներին մասնակցելուց:

Կլինիկական փորձարկումներ 

Քաղցկեղի բոլոր տեսակների դեպքում իրականացվում են կլինիկական փորձարկումներ: 

Նորագույն  հետազոտությունները

Ներկայումս բժիշկները աշխատում են մաշկի քաղցկեղի բուժման, կանխարգելման նոր մոտեցումների, որակյալ բժշկական ծառայությունների մատուցման վրա: Դա հնարավոր է դառնում կլինիկական փորձարկումների միջոցով: Միշտ քննարկե՛ք Ձեր բժշկի հետ ախտորոշման և բուժման լավագույն տարբերակները:

• EGFR-ի (էպիդերմալաճի գործոնի ռեցեպտոր) ինհիբիտորների կիրառումը մետաստատիկ տափակաբջջային քաղցկեղի ժամանակ: Տափակաբջջային քաղցկեղի ագրեսիվ և անվերահսկելի աճը շատ դեպքերում պայմանավորված է հատուկ ուռուցքային սպիտակուցով՝ EGFR-ով: Որոշ կլինիկական փորձարկումներ հետազոտում են EGFR-ի ինհիբիտորների և ճառագայթային բուժման հնարավոր համակցումների արդյունավետությունը:
• «Hedgehog» ուղու ինհիբիտորների կիրառումը բազալ բջջային քաղցկեղի ժամանակ: Սա հատկապես կիրառելի է վիրահատական կամ ճառագայթային բուժման հակացուցումների դեպքում:
• «Hedgehog» ուղու ինհիբիտորների և բուժման այլ մեթոդների համակցումը: Հետազոտողները փորձում են պարզել, թե արդյոք «Hedgehog» ինհիբիտորների համակցումը ճառագայթային և վիրահատական բուժման հետ բարձրացնում է բուժման արդյունավետությունը:
• Պալիատիվ խնամք: Կլինիկական փորձարկումները ուղղված են նաև լավագույն սիմպտոմատիկ բուժման մոտեցումների հայտնաբերմանը՝ բարձրացնելու համար մաշկի քաղցկեղ ունեցող հիվանդների կյանքի որակը:

Կողմնակի երևույթների հաղթահարումը

Բուժման նկատմամբ վախը կողմնակի երևութների պատճառով շատ տարածված և արդի խնդիր է քաղցկեղով հիվանդների շրջանում: Հետևաբար կողմնակի երևույթների կանխարգելումը և վերացումը բուժման կարևոր մասն է կազմում: Դա իրականանալի է դառնում շնորհիվ պալիատիվ խնամքի:

Քաղկեղի բուժման ընթացքում հնարավոր է տարբեր մարդկանց մոտ տարբեր կողմնակի երևույթների ի հայտ գալը: Հետևաբար, այդ կողմնակի երևույթների հստակ կանխատեսումը խրթին և բարդ հարց է:

Կողմնակի երևույթները կախված են մի շարք գործոններից՝ քաղցկեղի փուլից, բուժման տեսակից, ուղեկցող հիվանդություններից:

Նախքան բուժումը սկսելն անհրաժեշտ է զրուցել բազմապրոֆիլ թիմի հետ բուժման հնարավոր կողմնակի ազդեցությունների վերաբերյալ: Անհրաժեշտ է քննարկել բոլոր հնարավոր ազդեցությունները և նրանց բուժման մոտեցումները: Ընտանիքի անդամների և ընկերների դերը հիվանդի խնամքի գործում նույպես շատ մեծ է:

Հատկանշական է, որ հիվանդների մոտ կարող են առաջանալ ոչ միայն ֆիզիկական բնույթի, այլ նաև ՝ հոգեբանական և սոցիալական բնույթի կողմնակի ազդեցություններ:

Պացիենտների և նրանց ընտանիքների անդամաների քննարկումները բազմապրոֆիլ թիմի հետ խրախուսվում են: Քննարկվում են իրենց հուզող բոլոր հարցերը, ներառյալ՝ քաղցկեղ ունեցող անձի խնամքի արժեքը /managing the cost of the cancer care/:

Բուժման ընթացքում և հետո հայտնե՛ք Ձեզ անհանգստացնող ցանկացած կողմնակի էֆեկտի մասին: Երկարատև կողմնակի ազդեցությունները կարող են պահպանվել անգամ բուժման ավարտից հետո: Հեռակա կողմնակի ազդեցությունները ի հայտ են գալիս ամիսներ կամ տարիներ անց: Կողմնակի էֆեկտների վերացումը նշանակալի ազդեցություն ունի ապրելիության ցուցանիշի վրա:

Դիսպանսեր հսկողություն

Քաղցկեղ ունեցողների խնամքը չի սահմանափակվում միայն բուժմամբ: Բուժաշխատողների թիմը բուժումից հետո շարունակում է ընդհանուր առողջական վիճակի մոնիտորինգը, ստուգումները, կողմնակի ազդեցությունների դեպքում, դրանց բուժումը: Այս միջոցառումների համալիրը անվանում են դիսպանսեր հսկողություն: Այն ներառում է կանոնավոր բժշկական  զննումները  և հետազոտությունները՝ հսկելու համար վերականգնման գործընթացը: Մաշկի քաղցկեղի դեպքում կարևոր է ողջ մարմնի մանրամասն զննումը, քանզի հնարավոր է քաղցկեղի առաջացում մարմնի մեկ այլ հատվածում:

Ռեցիդիվի դիտարկումը

Դիսպանսեր հսկողության նպատակներից մեկը ռեցիդիվի հայտնաբերումն է:

Ռեցիդիվի պատճառն օրգանիզմում մնացած քաղցկեղային բջիջներն են, որոնք ժամանակի ընթացքում սկսում են անվերահսկելիորեն բաժանվել: Դիսպանսեր հսկողության ընթացքում  բժիշկը, որն արդեն ծանոթ էհիվանդության պատմությանը, գնահատում է հնարավոր ռեցիդիվի ռիսկը: Շատ հաճախ անհրաժեշտ են լինում բժշկական հետազոտությունների իրականացումը:

Երկարատև և հեռակա կողմնակի ազդեցությունների կառավարում, հաղթահարում

Հիվանդների մեծ մասի մոտ բուժման ընթացքում դիտվում են կողմնակի երևույթներ: Այնուամենայնիվ, որոշ կողմնակի ազդեցություններ կարող են շարունակվել անգամ բուժման ավարտից հետո՝ երկարատև կողմնակի ազդեցություններ, կամ էլ ի հայտ գալ բուժման ավարտից ամիսներ կամ տարիներ անց՝ հեռակա կողմնակի ազդեցություններ:

Մաշկի քաղցկեղի վիրահատական բուժման ժամանակ հնարավոր է չափսերով մեծ մաշկային տեղամասի հեռացում: Այդ դեպքում կարիք է լինում վերականգնողական միջոցառումների իրականացման: Վիրահատության հետևանքով առաջացած սպիները կարող են ցավոտ լինել կամ  սահմանափակել շարժումները: Սա կարող է շտկվել պլաստիկ վիրաբույժի կամ մաշկաբանի կողմից:

Ճառագայթային բուժման հետևանքով ավելի քան 10 տարի անց հնարավոր է քաղցկեղի ռեցիդիվ: Բացի այդ մաշկը դառնում է բարակ, դժգույն և կոպիտ: Սա կարող է շտկվել ֆիզիոթերապիայի և մաշկաբանի կողմից նշանակված դեղորայքների միջոցով:

Քաղցկեղի ռեաբիլիտացիան ներառում է ֆիզիոթերապիան, ցավի կառավարումը, սննդակարգի պլանավորումը, հոգեբանական և մասնագիտական խորհրդատվությունը: Ռեաբիլիտացիայի նպատակը անկախ և հնարավորինս լավ կյանքի որակի ապահովումն է:

Առողջական վիճակի տվյալների գրանցում

Անհատական դիսպանսեր հսկողության պլանը պետք է մշակվի Ձեր և Ձեր բժշկի հետ համատեղ: Ձեզ անհանգստացնող ցանկացած հարցով դիմե՛ք Ձեր բժշկին:

Հիվանդների դիսպանսեր հսկողությամբ կարող են զբաղվել թե՛ մաշկաբանները կամ ուռուցքաբանները, և թե՛ ընտանեկան բժիշկները: Սա կախված է քաղցկեղի տեսակից, փուլից, կողմնակի ազդեցություններից և հիվանդի ցանկությունից:

Եթե դիսպանսեր հսկողությամբ զբաղվում է այն բժիշկը, որը ծանոթ չէ հիվանդության պատմությանը, ապա անհրաժեշտ է տեղեկացնել նրան բուժման պլանի մասին:

Առողջ ապրելակերպի որոշման ընդունում

Մաշկի քաղցկեղի բուժումից հետո անհրաժեշտ է մաշկը պաշտպանող միջոցառումների կիրառումը: Անհրաժեշտ է.

• Խուսափել 10։00–16։00 արևի տակ գտնվելուց, երբ ուլտրամանուշակագույն ճառագայթումն ավելի ուժեղ է;
• Հագնել համապատասխան հագուստ (երկարաթև շապիկներ,երկարափողք տաբատներ,լայնեզր գլխարկներ)։ Կրել լայն ապակիներով ակնոցներ,որոնք պաշտպանում են աչքերըուլտրամանուշակագույն ճառագայթներից;
• Արևապաշտպան քսուքների կիրառումը։

Առողջ ապրելակերպին հետևելը շատ կարևոր է: Այն ներառում է առողջ սննդակարգի պահպանումը, ծխախոտի, ալկոհոլի օգտագործման և չարաշահման կանխարգելումը, սթրեսի կարավառումը: Հնարավոր է նաև բազմապրոֆիլ թիմի կողմից հատուկ վարժությունների մշակումը:

Բժշկին տրվող հարցեր

Հաճախակի զրուցելը բժշկի հետ շատ կարևոր է՝ իրազեկված որոշումներ կայացնելու համար: Սույն բաժնում ներկայացված հարցերը կօգնեն Ձեզ իմանալ ավելին բուժման և խնամքի մասին: Դուք կարող եք տպել այս ցուցակը և հարցերը ուղղել Ձեր բժշկին:

Բիոպսիայից առաջ տրվող հարցեր

• Ի՞նչ պետք է սպասել մաշկի բիոպսիայի ժամանակ և դրանից հետո։

• Արդյո՞ք բիոպսիայի ժամանակ հեռացվում են բոլոր վնասված տեղամասերը։

• Կմնա՞ արդյոք սպի։ 

• Առկա՞ են արդյոք այլ տեղամասեր, որոնցից նույնպես պետք է բիոպտատ վերցնել։

• Ո՞ր լաբորատորիա է ուղղարկվելու բիոպտատը։

Ախտորոշումը դնելուց հետո տրվող հարցեր

• Մաշկի քաղցկեղի ո՞ր տեսակն է ինձ մոտ։

• Կարո՞ղ եք ինձ բացատրել հետազոտությունների պատասխանները։

• Արդյո՞ք անհրաժեշտ են ալյ հետազոտություններ, եթե քաղցկեղը տարածվել է։

Տրվող հարցեր բուժման ընտրության և կողմնակի ազդեցությունների վերաբերյալ

• Ինչ բուժման մոտեցումներ են իմ պարագայում կիրառելի։

• Ի՞նչ կլինիկական փորձարկումների կարող եմ մասնակցություն ունենալ: Ինչպես տեղեկանալ դրանց մասին։

• Բուժման ի՞նչ ծրագիր եք ինձ առաջարկում։

• Ո՞րն է բուժման նպատակը։

• Որո՞նք են առաջարկվող բուժման այլընրանքային տարբերակները։

• Որո՞նք են բուժման հնարավոր կողմնակի ազդեցությունները: Հնարավո"ր է արդյոք ամենօրյա գործունեության ծավալում։

• Բուժման արժեքի վերաբերյալ ու՞մ հետ կարող եմ խորհրդակցել։

• Օգնության ինչպիսի" միջոցառումներ են առաջարկվում ինձ և իմ ընտանիքին։

• Ո՞ւմ պետք է զանգահարեմ հարցերի դեպքում։

• Արդյո՞ք կան այլ հարցեր, որ պետք է տամ։

Տրվող հարցեր վիրահատական բուժման վերաբերյալ

• Վիրահատության ո՞ր տեսակն է կիրառվելու։

• Որքա՞ն է տևելու վիրահատությունը։

• Կարո՞ղ եք նկարագրել, թե ինչպես է լինելու վերականգնումը վիրահատությունից հետո։

• Արդյո՞ք լինելու է ցավային զգացողություն քաղկեղի հեռացումից հետո: Եթե այո, ապա ինչպիսի ցավազրկման մեթոդներ եք առաջարկում։

• Որքա՞ն ժամանակ կպահանջվի վիրահատական սպիի վերացման համար։

• Արդյո՞ք առկա են վիրահատությունից հետո հեռակա բարդություններ։

Դիսպանսեր հսկողության վերաբերյալ տրվող հարցեր

• Ո՞րն է քաղցկեղի ռեցիդիվի ռիսկը, կան այդ դեպքում որևէ ախտանշաններ

• Ինչպի՞սի երկարատև և հեռակա բարդությունների զարգացում է իմ դեպքում հնարավոր

• Որքա՞ն հաճախ պետք է գալ բժշկական ստուգումների

• Ինչպ՞իսի այլ հետազոտությունների կարիք կունենամ դիսպանսեր հսկողության ժամանակ

• Ինչպե՞ս կարող եմ իրականացնել իմ առողջական վիճակի վերաբերյալ գրառումների գրանցումը

• Ո՞վ է զբաղվելու իմ դիսպանսեր հսկողությամբ

• Ինչպե՞ս կանխել հիվանդության ռեցիդիվը

• Ինչպի՞սի օգնության միջոցներ են հասանելի ինձ և իմ ընտանիքին

Մելանոմա

Ներածություն

Մաշկի մասին

Մաշկը հանդիսանում է ամենամեծ օրգանը։ Այն պաշտպանում է մարմինը ինֆեկցիաներից և վնասվածքներից, ինչպես նաև, մասնակցում է օրգանիզմի ջերմակարգավորմանը: Մաշկը մասնակցում է ջրի և ճարպի պահեստավորմանը, D վիտամինի առաջացմանը:

Մաշկը կազմված է երեք շերտերից. 

• Էպիդերմիս (վերնամաշկ)
• Դերմա (բուն մաշկ) 
• Հիպոդերմա (ենթամաշկային ճարպաբջջանք)

Մելանոմայի մասին

Էպիդերմիսի ամենախորը շերտում գտնվում են մելանոցիտներ կոչվող բջիջները,  որոնք արտադրում են մաշկի գույնը պայմանավորող մելանին պիգմենտը (գունակը)։

Մելանոմայի զարգացումը տեղի է ունենում, երբ այդ մելանոցիտները սկսում են անվերահսկելիորեն աճել և բազմանալ: Չարորակ ուռուցքի այս տեսակը բավականին արագ է տարածվում:

Մելանոման կարող է զարգանալ մարմնի ցանկացած հատվածում՝ ներառյալ գլուխ, պարանոց, սեռական օրգաններ, վերջույթներ: Որոշ դեպքերում մելանոմաները լինում են չգունակավորված,  դրանք կոչվում են ամելանոտիկ (ոչ պիգմենտային) մելանոմաներ:

Վաղ հայտնաբերման դեպքում մելանոման հնարավոր է վիրաբուժական եղանակով ամբողջությամբ հեռացնել։ Այնուամենայնիվ, մելանոման հանդիսանում է մաշկի քաղցկեղի ամենավտանգավոր ձևը: Այն կարող է ներաճել մաշկի խորը շերտեր՝ ինվազիվ մելանոմա, և, տարածվելով արյան և ավշի հոսքով, առաջացնել մետաստազներ:

Այս բաժնում հիմնականում ներկայացված է մաշկային մելանոման: Երբեմն հանդիպում է նաև մելանոմայի լորձաթաղանթային (մուկոզալ) տարբերակը, որի ժամանակ ախտահարվում են ստամոքսաղիքային ուղու, ինչպես նաև, միզասեռական ուղու լորձաթաղանթը: Մելանոմայի հազվադեպ հանդիպող տեսակներից են նաև՝

• Աչքի մելանոման
• Հետանցքի մելանոման
• Հեշտոցի մելանոման

Ռիսկի գործոններ և կանխարգելում

Ռիսկի գործոն է համարվում այն ամենը, ինչը մեծացնում է հիվանդության առաջացման հավանականությունը: Չնայած դրան՝ նրանց մեծ մասը անմիջականորեն չեն հանդիսանում քաղցկեղի առաջացման պատճառ: Մարդկանց մի մասի մոտ, ում մոտ առկա են մի քանի ռիսկի գործոններ՝ չի զարգանում քաղցկեղ, մինչդեռ մյուսների մոտ, ում մոտ բացակայում է ռիսկի որևէ գործոն՝ զարգանում է: Այնուամենայնիվ, ռիսկի գործոններն իմանալը և քննարկելը Ձեր բժշկի հետ կօգնի Ձեզ առավել տեղեկացված լինել:

Ստորև ներկայացված են այն գործոնները, որոնք մեծացնում են մաշկի քաղցկեղի առաջացման հավանականությունը.

• Արևի ճառագայթներ․ Արևի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթները կարևոր դեր են խաղում մաշկի քաղցկեղի առաջացման գործում: Այն մարդիկ, որոնք բնակվում են բարձր լեռնային գոտիներում կամ արևոտ կլիմայական պայմաններում գտնվում են  բարձր ռիսկային խմբում:
• B-սպեկտրի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթները (UVB) առավել հաճախ են կապված լինում մաշկի քաղցկեղի զարգացման հետ, սակայն ըստ նորագույն տվյալների՝ A -սպեկտրի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթները (UVA) նույնպես խաղում են որոշակի դեր բազալ բջջային, տափակաբջջային քաղցկեղի և մելանոմայի առաջացման գործում: Մինչ UVB ճառագայթումը առաջացնում է այրվածքներ և ունակ չէ թափանցելու ապակու միջով, UVA-ն՝ թափանցում է, և առավել հաճախ բերում է մաշկի ծերացման և կնճռոտման: Ուստի կարևոր է պաշտպանվել և՛ UVB,  և՛UVA  ճառագայթներից:
• Արհեստական արևայրուկ․ ուլտրամանուշակագույն ճառագայթումը (ՈՒՄ) արևայրուքային խցիկներում (սոլյարի) բարձրացնում է մաշկի քաղցկեղի բոլոր ձևերի առաջացման հավանականությունը:
• Խալեր․ մեծաքանակ և անսովոր խալերը՝ դիսպլաստիկ  կամ ատիպիկ պիգմենատային նևուսները, բնութագրվում են  քաղցկեղի զարգացման բարձր ռիսկով: Դիպլաստիկ նևուսներին բնորոշ է անկանոն ձևը և անհավասարաչափ պիգմենատցիան:
• Բաց գույնի մաշկ․ բաց գույնի մաշկ, շեկ կամ կարմիր մազեր, կապույտ աչքեր, պեպեններ ունեցող անձիք բարձր ռիսկի խմբում են, քանզի առավել հակված են արևային այրվածքների առաջացման:
• Ընտանեկան պատմություն․ Մելանոմայի դեպքերի 10%-ն ունի ժառանգական բնույթ: Այն անձիք, ում ընտանիքում եղել են մելանոմայի դեպքեր, 2-3 անգամ ավելի հակված են այդ հիվանդության զարգացման:
• Ընտանեկան մելանոմա․ Որոշ գեների՝ CDKN2A, CDK4, MITF մուտացիաները կարող են մեծացնել մելանոմայի զարգացման հավանականությունը: Այնուամենայնիվ, ընտանեկան մելանոմայի քիչ դեպքերում է հայտնաբերվում այդ մուտացիաները:
• Ժառանգական նախախնամություն․ Պիգմենտային քսերոդերմիա (xeroderma pigmentosum), ռետինոբլաստոմա (retinoblastoma), Լի-Ֆրաումենի համախտանիշ (Li-Fraumeri syndrome), Վերների համախտանիշ (Werner syndrome), կրծքագեղձի և ձվարանների քաղցկեղ ունեցող անձիք բարձր ռիսկի խմբում են գտնվում:
• Նախկինում տարած մաշկի քաղցկեղ․ Այն մարդիկ, որոնք  նախկինում ունեցել են մաշկի քաղցկեղի որևէ ձև, առավել հակված են մաշկի քաղցկեղի մեկ այլ ձևի զարգացման: Հետևաբար, երբևէ մաշկի քաղցկեղ ունեցող անձիք կարիք ունեն դինամիկ հսկողության:
• Ռասա․ սպիտակամորթերի  մոտ հիվանդացության տոկոսն 24 անգամ ավելի բարձր է, քան սևամորթերի:
• Տարիքը․ մելանոման հանդիպում է ցանկացած տարիքում, բայց առավել հաճախ 50-ից բարձր տարիքային խմբում: Սակայն, կարող է նաև հանդիպել երիտասարդների մոտ:
• Ընկճված իմուն համակարգ․ ընկճված իմուն համակարգի պարագայում մեծանում է մաշկի քաղցկեղի ցանկացած տեսակի զարգացման ռիսկը:

Կանխարգելում

Քաղցկեղի տարբեր ձևերի զարգացման պատճառ կարող են տարբեր գործոններ լինել: Չնայած այն փաստի, որ չկա քաղցկեղի լիարժեք կանխարգելման որևէ ապացուցված միջոց՝ այնուամենայիվ ,  հնարավոր է նվազեցնել քաղցկեղի զարգացման ռիսկը: Խոսե՛ք Ձեր բժշկի հետհավելյալ տեղեկությունների համար:

ՈՒՄ ճառագայթներից խուսափելը, մասնավորապես՝ արևի ուղիղ ճառագայթներից, նկատելիոր են նվազեցնում է մաշկի քաղցկեղի առաջացումը: Սա վերաբերում է բոլոր տարիքային խմբերին:

Կարևոր է հետևել հետևյալ քայլերին արևային այրվածքից խուսափելու համար.

• Օրվա 10:00- 16:00 ընկած ժամանակահատվածում ցանկալի է խուսափել արևի ուղիղ ճառագայթներից և ստվերում գտնվել։
• Կրել արևից պաշտպանող հագուստ, մասնավորապես՝ լայնեզր գլխարկ, որը կծածկի Ձեր դեմքը, պարանոցը և ականջները:Այն հագուստը ,   որի վրա նշված է ՈԻՄ ճառագայթներց պաշտպանող գործոն (UPF) ապահովում են առավել հուսալի պաշտպանություն: Արևի ՈԻՄ ճառագայթներից պաշտպանող ակնոցների կիրառումը նույպես խրախուսելի է:
• Արևապաշտպան քսուկների կիրառումը: Խորհուրդ է տրվումօգտագործել 30 և բարձր պաշտպանական գործակիցով (SPF) արևից պաշտպանող քսուքներ: Առատ քրտնելուց կամ ջրում գտնվելուց հետո կիրառեք արևապաշտպան քսուկը յուրաքանչյուր երկու կամ մեկ ժամը մեկ անգամ:
• Խուսափե՛ք արևային լոգանքներից ,   սոլյարի այցելելուց և մի օգտագործեք արևային լամպեր:
• Ոչ պակաս նշանակություն ունեն նաև պարբերաբար զննումները, ընդ որում մեծ է ինքնազննումների դերը: 

Արևի ճառագայթներից խուսափելը կարող է հանգեցնել վիտամին D-ի սինթեզի ընկճման, սակայն որոշ գիտնականներ գտնում են, որ օրվա ընթացում 15 րոպեն բավարար է համապատասխան քանակով վիտամին D-ի սինթեզի համար: Վիտամին D-ի մակարդակը կարելի է որոշել արյան քննությամբ:

Սքրինինգ

Մաշկի քաղցկեղի վաղ հայտնաբերումը  շատ կարևոր է: Անհանգստացնող նշանների հայտնաբերում և ինքնազննումը կօգնի մաշկի քաղցկեղի վաղ ախտորոշմանը, ինչը արդյունավետ բուժման հնարավորություն է տալիս:

Ինքնազննում

Մելանոման կարող է առաջանալ մարմնի ցանկացած հատվածում, ներառյալ՝ այն հատվածները, որոնք չեն ենթարկվում արևի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթման: Մելանոման հիմնականում տեղակայվում է իրանի, վերջույթների շրջանում:

Ինքնազննումը պետք է իրականացնել հայելու առջև, լավ լուսավորված սենյակում:

Ինքնազննման ժամանակ կարևոր է հետևել վերոնշյալ քայլերին.

• Զննե՛ք ձեր մարմնի առջևի և հետևի մասը հայելու առջև, ապա աջ և ձախ հատվածները՝ արմունկները բարձրացրած:
• Ծալե՛ք արմունկը և ուշադիր զննեք նախաբազկի արտաքին և ներքին մակերեսները, բազուկը և ձեռքերը:
• Զննե՛ք ոտքերը և ոտնաթաթերը բոլոր կողմերից՝ ներառյալ կրունկները և միջմատային տարածությունները:
• Բաժանե՛ք և բարձրացրե՛ք մազերը՝ պարանոցի հետին մակերեսը և գլուխը զննելու համար:
• Ստուգե՛ք հետույքի և սեռական օրգանների շրջանը:
• Խոսե՛ք Ձեր բժշկի հետ, երբ Ձեր վարսավիրը նկատել է կասկածելի վնասվածք գլխի վրա, կամ էլ վերոնշյալներից ցանկացածի առկայության պարագայում.
• Մաշկի վրա ցանկացած գոյացություն,   որին բնորոշ է ախտանիշներ բաժնում նկարագրված սիմպտոմները:
• Մաշկի վրա նոր առաջացած գոյացություն:
• Կասկածելի փոփոխություններ խալերի վրա:
• Վերքերը, որոնք չեն լավանում երկու շաբաթվա ընթացքում:

Վաղ հայտնաբերման բժշկական հետազոտությունները

Մելանոմայի վաղ ախտորոշման եղանակներից է էպիլյումինեսցենցիան կամ դերմատոսկոպիան, որը անցավ բժշկական միջամտություն է իրենից ներկայացնում:

Դերմատոսկոպի օգնությամբ բժիշկը ուսումնասիրում է մաշկային գոյացության չափսը, ձևը, պիգմենտացիան: Այս հետազոտությունից  հետո բժիշկը կարող է կատարել կասկածելի խալի: Մելանոմայի ախտորոշման նպատակով կիրառելի է նաև կոնֆոկալ լազերային սկանավորող մանրադիտակը:

Նշաններ և Ախտանշանիշներ

ABCD կանոնը

Մելանոմայի վաղ նշաններից է առկա կամ նոր առաջացած խալի ձևի, չափսի, գույնի կամ զգացողության փոփոխությունը:

Մելանոմայի ախտորոշման ժամանակ կիրառվում է ABCD կանոնը.

• Անհամաչափություն (assimetry)- Խալի մի կեսի ձևը չի համապասախանում մյուս կեսին:

• Եզրեր (borders) –Առկա է եզրերի անհավասարություն, անհարթություն, ատամնավորություն, անհստակություն:

• Գույն (color)- Առկա է մաշկային գոյացության գունային բազմազանություն:

• Տրամագիծ (diameter) – Տրամագիծը սովորաբար 6 մմ –ից ավել է կամ հակված է մեծանալու: Սակայն, հնարավոր է նաև փոքր տրամաչափով մելանոմայի զարգացումը:

• Փոփոխություն (evolving)- Դիտվում է խալի չափսի,  ձևի, գույնի, կոնսիստենցիայի /համակազմվածքի/ կամ արտաքինի փոփոխություն կարճ ժամանակահատվածում: Չնայած այն փաստի, որ մելանոման անցավ է,   երբեմն նկատվում է քորի զգացողություն, խալի խոցոտում կամ արյունահոսություն։

Ե՞րբ այցելել բժշկին

Մելանոմաների մեծամասնությանը բնորոշ է սև կամ մուգ շագանակագույն գունավորումը և բնութագրվում են որպես էապես տարբերվող և անսովոր մաշկային գոյացություն: Այնուամենայնիվ, ցանկացած մաշկային գոյացություն, որին բնորոշ է կարճ ժամանակահատվածում արագ փոփոխվելը, մեծանալը և մաշկի մակերևույթից բարձրանալը պետք է հետազոտվի բժշկի կողմից:

Արյունահոսությունը կարող է բարձիթողի փուլի մասին վկայել:

Եթե ունեք  խալի հետ կապված որևէ անհանգստացնող ախտանիշներ, ապա դիմե՛ք բժշկի: Անգամ եթե արդեն ախտորոշվել է մելանոմա, ախտանիշների հայտնելը սիմպտոմատիկ բուժման և պալիատիվ խնամքի իրականացման կարևոր մասն են կազմում:

Ախտորոշում

Ներկայումս օգտագործվում ենք քաղցկեղի ախտորոշման տարբեր մեթոդներ: Ախտորոշման որոշ մեթոդներ օգնում են պարզել մետաստազների առկայությունը: Որոշները օգնում են ընտրել նաև բուժման լավագույն տարբերակները: Մաշկի կենսազննումը (բիոպսիան) հանդիսանում է քաղցկեղի ախտորոշման վերջնական և հավաստի մեթոդ:

Բիոպսիա և հյուսվածաբանական հետազոտություն

Ինչպես արդեն նշվել է, բիոպսիան միակ ախտորոշման մեթոդն է, որը թույլ է տալիս դնել վեջնական ախտորոշում: Բիոպսիան կատարվում է տեղային անզգայացմամբ՝ առողջ հյուսվածքի սահմաններում: Այնուհետև հեռացված հյուսվածքը ախտաբանի կողմից ենթարկվում է հյուսվածաբանական հետազոտության և գրվում է ախտաբանահյուսվածաբանական եզրակացությունը, որում նշվում է՝

• Մելանոմայի տեսակը/ենթատեսակը
• Մելանոմայի հաստությունը
• Որքան արագ են բաժանվում բջիջները, այսինքն՝ միտոտիկ ակտիվությունը
• Խոցոտման առկայությունը կամ բացակայությունը
• Ուռուցքն ինֆիլտրացնող լիմֆոցիտների  /TIL/ առկայությունը
• Արդյոք առկա են քաղցկեղային բջիջներ հեռացված հյուսվածքների եզրային սահմաններում

Մաշկի մելանոմայի տեսակները

Տարբերում են մելանոմայի  4  հիմնական տեսակներ.

• Մակերեսային-տարածվող մելանոմա․ համարվում է առավել հաճախ հանդիպող (70%) տեսակը, սովորաբար առաջանում է մաշկի վրա արդեն առկա խալից:

• Լենտիգո-մալիգնա մելանոմա․ հիմնականում մեծահասակների մոտ հանդիպող տեսակն է: Ավելի հաճախ տեղակայում է դեմքին, ականջներին, ձեռքերին, կամ մաշկի այն հատվածներին, որոնք ավելի հաճախ են ենթարկվում արևի ճառագայթների ազդեցության:

• Հանգուցավոր մելանոմա․ hանդիպում է 15% դեպքերում: Հիմնականում սև գույնի է լինում,  հնարավոր է նաև մանուշակագույն և կարմիր գունավորումը:

• Ակրո-լենտիգինոզ մելանոմա․ բնորոշ է տեղակայումը ափերին, ոտնաթաթերին, եղունգի մահճի տակ տեղակայում: Հաճախ հանդիպում է մուգ մաշկ ունեցող անձանց մոտ: Այս տեսակի առաջացումը կապված չէ ՈՒՄ ճառագայթման հետ:

Մաշկի մելանոմայի ենթատեսակները

Մելանոման դասակարգում են նաև ըստ հյուսվածաբանական կառուցվածքի: Վերջերս տարբերում են նաև մոլեկուլյար /գենետիկ/  ենթատեսակները: Այս դասակարգումը հիմնված է գենետիկ փոփոխությունների հիման վրա: Այդ փոփոխություններն են՝

• BRAF գենի մուտացիա․ մելանոմայի հիմքում ընկած ամենատարածված գենետիկ փոփոխությունը: Այս մուտացիան առկա է մելանոմայի դեպքերի 50%-ում:

• NRAS գենի մուտացիա․ այս մուտացիան դիտվում է դեպքերի 20%-ում:

• KIT գենի մուտացիա․ առավել բնորոշ է մուկոզալ մելանոմաներին, մելանոմային, որը տեղակայված է ձեռքերին, ոտնաթաթերին, խրոնիկ արևի ճառագայթումից վնասվող տեղամասերին, ինչպես օրինակ՝ լենտիգո մելանոման: Այս մուտացիայի առկայությունը կարող է ազդել բուժման մոտեցման ընտրության վրա:

Որոշ դեպքերում չի հայտնաբերվում BRAF, NRAS, KIT գեների մուտացիա: Հնարավոր է այլ գենետիկ մուտացիաները պատճառ հանդիսանան մելանոմայի զարգացման:

Մելանոմայի այս գենետիկ փոփոխությունների հիման վրա ստեղծված դասակարգումը շատ կարևոր է բուժման մոտեցումը ընտրելիս: Խոսքը գնում է, այսպես կոչված, թիրախային բուժման մասին:

Մելանոմայի հաստությունը

Ուռուցքի հաստության որոշումը վերջինիս տարածման հնարավորության ամենահավաստի բնութագրիչներից է: Տարբերում են՝

• Բարակ (thin)․ մինչև 1 մմ հաստությամբ ուռուցքը, բնութագրվում է որպես «բարակ»: Այս դեպքում մետաստազավորման հավանականությունը ցածր է:

• Միջին (intermediate)․ 1-4մմ հաստությամբ։

• Հաստ (thicker)․ 4մմ և ավելի հաստությամբ մելանոման ավելի հակված է մետաստազավորման և բուժումից հետո ռեցիդիվների զարգացման:

Խոցոտում

Խոցոտման առկայությունը կամ բացակայությունը պարտադիր նշվում է ախտաբանի եզրակացության մեջ: Խոցոտումը մաշկի մակերեսային շերտի կորուստն է: Խոցոտման առկայության դեպքում  քաղցկեղի տարածման ռիսկը բավականին մեծ է:

Միտոտիկ ակտիվություն

Մելանոմայի մեկ այլ ախտաբանական բնութագրիչներից է միտոտիկ ակտիվությունը, որը ցույց է տալիսմիտոզների արագությունը: Այն արտահայտվում է միտոզների թվով յուրաքանչյուր միլիմետրում: Հիվանդության զարգացման փուլը և բուժման մոտեցման ընտրությունը կախված էմիտոտիկ ակտիվությունից, խոցոտման առկայությունից, մելանոմայի հաստությունից:

Մելանոմայի ախտորոշումից հետո լրացուցիչ գնահատումը 

Մելանոմայի նախնական ախտորոշումից հետո, դուք կուղեգրվեք մասնագետի մոտ, որը կկազմի լիարժեք հիվանդության պատմությունը՝ նշելով ձեզ անհանգստացնող բոլոր նշաններն ու ախտանիշները, ֆիզիկալ քննության արդյունքները: Հնարավոր է նաև պահակային ավշահանգույցի կենսազննման իրականացումը:

Այս բոլոր քննություների իրականացումը անհրաժեշտ է հիվանդության զարգացման փուլը որոշելու համար, ինչն էլ իր հերթին ազդում է բուժման մոտեցման ընտրության վրա:

Ցածր ռիսկի մելանոմայի դեպքում, ինչպես օրինակ՝ մինչև 1մմ հաստություն ունեցող մելանոման, մետաստազավորման հավանականությունը ցածր է, հետևաբար պահակային ավշահանգույցների բիոպսիա կատարելը նպատակահարմար չէ, ի տարբերություն բարձր ռիսկի մելանոմայի:

Լրացուցիչ անհրաժեշտ հետազոտությունները բարձր ռիսկի, զարգացման ուշ փուլերի մելանոմայի դեպքում հետևյալն են՝

• Ուլտրաձայնային հետազոտություն(ՈւՁՀ)․ այս հետազոտության ժամանակ ձայնային ալիքների շնորհիվ ստեղծվում է ներքին օրգանների, ներառյալ՝ ավշահանգույցների, փափուկ հյուսվածքների պատկերը:

• Համակարգչային տոմոգրաֆիա (ՀՏ)․ այս հետազոտության ժամանակ ռենտգեն ճառագայթների միջոցով ստեղծվում է մարմնի եռաչափ պատկեր: ՀՇ բավականին արդյունավետ մեթոդ է ոչ միայն նորագոյացությունների հայտնաբերման, այլև նրանց չափսերի, տարածվածության աստիճանի որոշման համար: Առավել հստակ պատկեր ստանալու համար հետազոտությունն իրականացվում է ներերակային խտանյութի կիրառմամբ:

• Մանգնիսա-ռեզոնանսային տոմոգրաֆիան (ՄՌՏ)․ այս հետազոտության ժամանակ կիրառվում են մագնիսական դաշտերը, ոչ թե ռենտգենյան ճառագայթները: ՄՌՏ կարող է օգտագործվել ուռուցքի չափսը որոշելու համար: Առավել հստակ պատկեր ստանալու համար հետազոտությունն իրականացվում է ներերակային խտանյութի կիրառմամբ:

• Պոզիտրոն էմիսիան տոմոգրաֆիան(PET)․ հաճախ կիրառվում է ՀՏ-ի հետ, որը կոչվում է ՊԷՏ-ՀՏ սկանավորում կամ պարզապես ՊԷՏ սկան: Այս հետազոտությունն իրականացվում է ներերակային ռադիոակտիվ գլյուկոզայի կիրառմամբ: Վերջինս կլանվում է ուռուցքային բջիջների կողմից, ապա սկանավորման միջոցով ստացվում է ուռուցքի պատկերը:

Ախտորոշման թեստերը անելուց հետո Ձեր բժիշկը կքննարկի հետազոտությունների արդյունքները Ձեր հետ: Քաղցկեղը ախտորոշելուց հետո անհրաժեշտ է որոշել նաև զարգացման փուլը:

Զարգացման փուլեր

Փուլի որոշումը պարզաբանում է քաղցկեղի տեղակայումը, տարածումը, ինչը բուժման մեթոդի ընտրության, հիվանդության պրոգնոզի որոշման անքակտելի մասն է: Զարգացման փուլը պարզ է դառնում ախտորոշման մեթոդները կիրառելուց հետո միայն:

Մելանոմայի զարգացման փուլերի վրա ազդող գործոնները

Զարգացման փուլը որոշելու նպատակով անհրաժեշտ է վիրահատական միջամտությամբ հեռացնել ախտահարված հատվածը առողջ հյուսվածքի սահմաններում: Փուլի վրա ազդում է մելանոմայի հաստությունը /մմ-ով/, և այլ բնութագրիչները, որոնք մանրամասն նկարագրված են Ախտորոշում բաժնում:

Կիրառվող ախտորոշիչ թեստերը պատասխանում են հետևյալ հարցերին.

• Որքա՞ն մեծ է առաջնային մելանոման և որտե՞ղ է այն տեղակայված:
• Արդյո՞ք այն տարածվել է մոտակա ավշահանգույցներ:
• Արդյո՞ք առկա են հեռակա մետաստազներ, եթե այո, ապա ո՞ր օրգաններն են ախտահարվել:

Տարբերակում են մելանոմայի զարգացման 5 փուլ.

• Փուլ 0․ Ուռուցքը  տեղակայվում   է էպիդերմիսի սահմաններում (melanoma in situ):Այս փուլում մետաստազավորումը բնորոշ չէ:

• Փուլ I․ Բնորոշ է մաշկի սահմաններում տեղակայումը: Այս փուլը բաժանվում է ենթափուլերի՝ IA, IB` կախված մելանոմայի հաստությունից, միտոտիկ ակտիվությունից, խոցոտման առկայությունից:

• Փուլ II․ Այս դեպքում  ուռուցքի հաստությունը ավելի մեծ է քան I փուլի դեպքում, ուռուցքին բնորոշ է բուն մաշկ՝ դերմա, ներաճ: Տարածման հավանականությունը բավականին մեծ է: Այն փուլը բաժանվում է A, B, C ենթափուլերի՝ կախված մելանոմայի հաստությունից, խոցոտման առկայությունից:

• Փուլ III․ Այս փուլը բնորոշվում է պրոցեսի՝ դեպի ավշահանգույցներ տարածմամբ, կա՛մ դեպի ռեգիոնալ ավշահանգույցներ, կա՛մ դեպի մաշկ/մաշկի տեղային մետաստազներ կամ «տրանզիտային մետաստազներ»:

• Փուլ IV․ Այս փուլում պրոցեսը արյան հոսքով տարածվում է և առաջացնում հեռավոր մետաստազներ տարբեր օրգաններում՝ թոքերում, լյարդում, գլխուղեղում, ոսկրերում, ստամոքսաղիքային տրակտում: Այն էլ իր հերթին բաժանվում է .

M1a- առկա են հեռակա մետաստազներ մաշկում և/կամ փափուկ հյուսվածքներում

M1b- առկա են մետաստազներ թոքերում

M1c- այլ տեղակայման հեռակա մետաստազներ կամ արյան մեջ լակտատ դեհիդրոգենազի (ԼԴՀ) նորմայից մարձր մակարդակ

Ռեցիդիվ. այն մելանոման, որը կրկնվում է բուժումից հետո, անվանում են ռեցիդիվող մելանոմա: Այս դեպքում կիրառվում են մի շարք ախտորոշիչ քննություններ:

Բուժման մոտեցումները       

Այս բաժնում ներկայացված են մաշկի քաղցկեղի համար ստանդարտ հանդիսացող բուժման մեթոդները: Երբ մշակվում է բուժման պլան, դիտարկվում են նաև նորագույն կլինիկական փորձարկումների արդյունքները: Կլինիկական փորձարկումները հետազոտություններ են, որոնք պարզում են, թե արդյոք բուժման նոր մոտեցումներն անվնաս են, ապահով և ավելի արդյունավետ են ի համեմատ ստանդարտ բուժումների, թե՝ ոչ: Կլինիկական փորձարկումների ժամանակ կարող են դիտարկվել բուժման նոր մոտեցումները, նոր դեղորայքային միջոցները կամ համակցումները:

Առավել մանրամասն տեղեկությունների համար այցելեք Կլինիկական Փորձարկումների Մասին և Վերջին Հետազոտությունները բաժինները:

Քաղցկեղ ունեցող անձի խնամքի թիմ

Քաղցկեղի արդյունավետ բուժումն, առաջին հերթին, պահանջում է մուլտիդիսցիպլինար մոտեցում: Ասել է թե՝ մի խումբ բուժաշխատողների ներգրավում ուռուցքով հիվանդի բուժման պլանի մշակմանը: Մելանոմայով հիվանդների դեպքում բժիշկների բազմապրոֆիլ թիմում մտնում են մաշկաբանները, ուռուցքաբան-վիրաբույժները, ուռուցքաբան-Ճառագայթաբանները, քիմիաթերապևտները, ախտաբանները:

Բուժաշխատողների բազմապրոֆիլ թիմում ընդգրկված են լինում նաև բուժքույրերը, սոցիալական աշխատողները, դեղագետները, դիետոլոգները և այլոք:

Բուժման ներածություն

Բուժման մոտեցման ընտրությունը կախված է մի շարք գործոններից, ներառյալ՝ առաջնային ուռուցքի հաստությունը, մետաստազավների առկայությունը, հիվանդության զարգացման փուլը, սպեցիֆիկ գենետիկ մուտացիաների, ուղեկցող հիվանդությունների առկայությունը և այլն:

Ստորև ներկայացված են մելանոմայի բուժման մոտեցումները՝ կախված հիվանդության զարգացման փուլից: Բուժման պլանը ներառում է նաև սիմպտոմների և կողմնակի ազդեցությունների վերացումը:

Վիրահատություն

Գոյացության ամբողջական վիրահատական հեռացումը մաշկի մելանոմայի բուժման հիմնական մեթոդն է հանդիսանում: Մետաստատիկ մելանոմայի դեպքում վիրահատական միջամտությունը նույնպես կարելի է դիտարկել: Ոչ ռեզեկտաբիլ է կոչվում այն քաղցկեղը, որի դեպքում վիրահատական միջամտությունը կիրառելի չէ:

Մելանոմայի ժամանակ կիրառելի վիրաբուժական մեթոդներն են.

• Լայն բացազատում․ մելանոմայի հիմնական և արմատական բուժումը նրա վիրահատական հեռացումն է: Վիրահատական միջամտության սահմանները կախված են ուռուցքի հաստությունից: Վիրաբույժը հեռացնում է ուռուցքը, ստորադիր հյուսվածքները, այնպես, որ ոչ մի քաղցկեղային բջիջ չմնա:

Զարգացման 0 փուլի դեպքում (melanoma in situ)-ի դեպքում հեռացվում է ուռուցքի սահմաններից 5մմ (կամ 0.5սմ): Վիրահատական սահմանները մեծանում են քաղցկեղի հաստությանը համապատասխան:

Անհրաժեշտության դեպքում վերքի դեֆեկտը փակվում է տեղային հյուսվածքներով կամ ազատ մաշկային լաթով:

• Ավշահանգույցների գծանշումը և «պահակային» ավշահանգույցների կենսազննում․ այս վիրահատական միջամտությունը հնարավորություն է ընձեռում պարզել, թե արդյոք առկա է մետաստազավորում դեպի ռեգիոնալ ավշահանգույցներ, թե՝ ոչ: Այս միջամտության ժամանակ վիրաբույժը հեռացնում է 1 կամ ավելի ռեգիոնալ, այսպես կոչված,  «պահակային» ավշահանգույցներ՝ պարզելու համար քաղցկեղային բջիջների առկայությունը: Այսպիսով՝ ավշահանգույցների կենսազննման միջոցով գնահատվում է ավշային հանգույցների ընդգրկվածության աստիճանը։ Եթե ավշային հանգույցներում դրական արդյունք է ստացվում (հայտնաբերվում են քաղցկեղային բջիջներ), ապա կատարվում է ավշահանգույցների արմատական հեռացում։ Սա սովորաբար կիրառվում է 1մմ-ից ավել հաստություն ունեցող և խոցոտումով մելանոմայի դեպքում: Չխոցոտված, փոքր մելանոմաների գնահատման համար, որոնք ունեն 1 մմ-ից քիչ հաստություն, անհրաժեշտ չէ կատարել ավշահանգույցների կենսազննում,  քանզի այս դեպքում քիչ հավանական է, որ քաղցկեղը տարածված լինի դեպի ավշահանգույցներ: Այնուամենայնիվ, բարձր միտոտիկ ակտիվություն ունեցող և ագրեսիվ ընթացքով բնորոշվող մելանոմայի դեպքում ցանկալի է կատարել ռեգիոնալ ավշահանգույցներ կենսազննում:

Պահակային ավշահանգույցների գծանշումը պետք է իրականացվի լայն բացազատման ընթացքում, քանզի նման վիրահատական միջամտության հետևանքով կարող է փոխվել ավշային հոսքը, որն էլ կարող է ազդել ռեաբիլիտացիայի վրա:

• Ավշահանգույցների լիմֆոդիսեկցիա․ երբ ռեգիոնալ ավշահանգույցները ընդգրկված են լինում քաղցկեղային պրոցեսի մեջ, ապա ցուցված է դրանց արմատական հեռացումը: Սակայն, այս դեպքում ոչ հազվադեպ հետագայում լինում է ավշային հոսքի տեղային խանգարում, որը բերում է ավշային այտուցի (լիմֆեդեմայի):

Ճառագայթային բուժում

Ճառագայթային թերապիայի ժամանակ կիրառվում են ճառագայթման համեմատաբար մեծ դոզաներ՝ վերացնելու համար քաղցկեղային բջիջները: Ճառագայթային բուժումն իրականացվում է ուռուցքաբան-ճառագայթաբանի կողմից: Ամենատարածված ճառագայթային բուժման տեսակը հեռահար ճառագայթային թերապիան է, որը իրականացվում է հատուկ սարքի միջոցով:

Ռադիոթերապիայի կողմնակի ազդեցություններն են ցանը, մաշկային ինֆեկցիաները, քորը, մաշկի կարմրությունը կամ գույնի այլ փոփոխությունները: Այնուամենայնիվ, ստերոիդների կամ հակաբիոտիկների տեղային կիրառումը նվազեցնում է այդ երևույթները: Բացի այդ, ճառագայթային բուժման ավարտից հետո կողմնակի երևույթները  նույնպես վերանում են: Կախված թե մարմնի որ հատվածն է ենթարկվում ճառագայթման՝ հնարավոր է այլ կողմնակի էֆեկտների առաջացումը: Անութափոսի և աճուկային շրջանի ճառագայթման դեպքում, հնարավոր է լիմֆեդեմայի առաջացում: Հարկավոր է քննարկել բոլոր կողմնակի ազդեցությունների մասին ուռուցքաբան-ճառագայթաբանի հետ:

Ադյունավետ թերապիա մելանոմայի II և  III  փուլերի դեպքում

Մելանոմայի բարձր ռիսկի խմբում գտնվող անձանց վիրահատությունից հետո կարող է անհրաժեշտ լինել ադյուվանտ թերապիա: Ադյուվանտ թերապիան հիմնական բուժումից հետո անցկացվող բուժումն է, որն ուղղված է հիվանդության կրկնողության ռիսկի նվազմանը: Կիրառվող ադյուվանտ բուժման մեթոդներից են ճառագայթային բուժումը, քիմիաթերապիան, իմունաթերապիան:

Ադյունավետ ճառագայթային բուժում

Ռադիոթերապիան կարող է անցկացվել վիրահատությունից հետո (ադյուվանտ)՝ կանխելու համար հիվանդության կրկնողությունը /ռեցիդիվը/: Այնուամենայնիվ, այն չի ազդում ապրելիության վրա:

Ադյուվանտ ռադիոթերապիան ունի մի շարք կողմնակի ազդեցություններ՝ կախված ճառագայթվող հատվածից: Ըստ վերջին հետազոտությունների ՝ ադյուվանտ ռադիոթերապիան չի ազդում կյանքի որակի վրա:

Ադյուվանտ իմունաթերապիա

Իմունաթերապիան ուղղված է օրգանիզմի հակաուռուցքային իմունային պաշտպանության մեխանիզմների ակտիվացմանը:

Մելանոմայի զարգացման այս փուլերի դեպքում FDA կողմից հաստատված են հետևյալ դեղորայքների կիրառումը՝ բարձր դոզայի ինտերֆերոն ալֆա-2b(Intron A), պեգիլացված ինտերֆերոն ալֆա-2b (Sylatron), իպիլիմումաբը (Yervoy) և նիվոլումոաբը։

Հաստատված է, որ մեկ տարի շարունակ բարձր դոզայի ինտերֆերոն ալֆա-2b (Intron A)-ի կիրառումը նվազեցնում է ռեցիդիվի հավանականությունը, սակայն չի ազդում ապրելիության վրա: Իմունաթերապիային բնորոշ են մի շարք կողմնակի ազդեցությունների զարգացում, ինչպես օրինակ՝ գրիպանման երևույթներ՝ տենդ, թուլություն, սրտխառնոց, փսխում, գլխացավ, տեղային ռեակցիաներ, դեպրեսիա:

Պեգիլացված ինտերֆերոն ալֆա-2b (Sylatron) տրվում է ամեն շաբաթ 5 տարի շարունակ և նույնպես նվազեցնում է ռեցիդիվի հավանականությունը: Կողմնակի ազդեցությունները համանման են Intron-ի կողմնակի ազդեցություններին: Ապրելիության վրա այն նույպես չի ազդում, ինչը սահմնափակում է դրանց կիրառումը:

2015թ. hոկտեմբերին FDA (ԱՄՆ սննդի և դեղորայքային վերահսկման կոմիտե) կողմից հաստատվել է իպիլիմումաբի կիրառումը մելանոմայի III փուլի դեպքում: Վերջինս թույլ է տալիս երկարաձգել ռեմիսիան և զգալիորեն բարձրացնում է ապրելիության ցուցանիշները: Կողմնակի երևույթների հետևանքով մահացու ելքերի հավանականությունը կազմում է 50%, ինչը և սահմանափակում է դրանց կիրառումը:

Իպիլիմումաբի, այպես կոչված, ազդեցության թիրախ հանդիսանում է CTLA-4 մոլեկուլը: Չնայած էֆեկտիվության`այն նպաստում է աուտոիմուն ռեակցիաների թողարկմանը, որոնց դեպքում իմուն համակարգը չի կարողանում տարբերակել սեփական և ոչ սեփական սպիտակուցները, ուստի կարող է պատասխան տալ նաև սեփական բջիջների հանդեպ: Այդպիսի կողմնակի էֆեկտներից են կոլիտը, աուտոիմուն հեպատիտը, մաշկային ռեակցիաները, աչքերի հետ կապված մի շարք հիվանդությունները և այլն: Վերը թվարկածից բացի, հնարավոր է փորլույծի, քորի և այլ կողմնակի էֆեկտների առաջացում: Հետևաբար, բուժումից առաջ հարկ է քննարկել բժշկի հետ հնարավոր կողմնակի ազդեցությունների վերաբերյալ:

Նորագույն ադյուվանտ դեղորայքային բուժման մոտեցումները

Ներկայումս վիրահատությունից հետո առաջարկվում են կլինիկական փորձարկումները անցած մի շարք թիրախային բուժման և իմունոթերապիայի դեղամիջոցներ: Ինչպես օրինակ՝հակա-PD1 հակամարմինները և մուտացիայի ենթարկված  BRAF սպիտակուցի ինհիբիտորները: 

Ոչ ռեզեկտաբիլ մելանոմայի (III, IV փուլ) համակարգային բուժման մոտեցումները

Մելանոմայի զարգացման IV փուլի դեպքում դիտվում է քաղցկեղի տարածում դեպի հեռակա ավշահանգույցներ և տարբեր օրգաններ՝ լյարդ, գլխուղեղ, ոսկրեր,   ստամոքսաղիքային տրակտ: Ավելի հաճախ դիտվում է մետաստազավորում դեպի թոքեր, լյարդ և գլխուղեղ: Այս դեպքում կարող է առաջարկվել բուժման մի շարք մոտեցումներ, կարող են դիտարկվել նաև կլինիկական փորձարկումները:

Բուժման մոտեցման ընտրությունը կախված է.

• Հիվանդի տարիքից և ընդհանուր առողջական վիճակից

• Մետաստազների տեղակայումից և քանակից

• Հիվանդության տարածման արագությունից

• Սպեցիֆիկ գենային մուտացիաների առկայությունից

• Հիվանդի նախընտրությունից

2011 թվականից սկսած հասանելի են դարձել մետասատիկ մելանոմայի բուժման մի շարք նորագույն դեղորայքներ: Այս դեղորայքները էապես ազդում են հիվանդների ապրելիության ցուցանիշի վրա: Նորագույն դեղորայքային միջոցներին են պատկանում իմունոթերապիայի և թիրախային բուժման դեղամիջոցները: 

Մետասատիկ մելանոմայի դեպքում  հիվանդի և նրա հարազատների հոգեբանական աջակցումը բուժման անքակտելի մասն է կազմում:

Իմունաթերապիա

Ինչպես արդեն նշվել է, իմունոթերապիան ուղղված է օրգանիզմի հակաուռուցքային իմունային պաշտպանության մեխանիզմների ակտիվացմանը: Ներկայումս կիրառվող դեղորայքային միջոցներն են.

• Հակա-CTLA-4 հակամարմիններ․ FDA կողմից հաստատվել է իպիլիմումաբի կիրառումը մելանոմայի III և IV փուլերի դեպքում: Կլինիկական փորձարկումների արդյունքում ապացուցվել է իպիլիմումաբի ազդեցությունը ապրելիության ցուցանիշի վրա: 

• Հակա-PD-1 հակամարմիններ․ առկա են երկու մոնոկլոնալ հակամարմիններ, որոնք արգելակում են PD-1 կոչվող սպիտակուցը. նիվոլումաբը (Opdivo) և պեմբրոլիզումաբը (Keytruda): PD-1-ը հայտնաբերվում է T լիմֆոցիտների մակերեսին: Ճնշելով T լիմֆոցիտների ակտիվացումը՝ այն խոչընդոտում է հակաուռուցքային իմուն պատասխանի ձևավորմանը: Մոնոկլոնալ PD-1 հակամարմինները ապակտիվացնում են PD-1 սպիտակուցը, այդպիսով վերականգնվում է T լիմֆոցիտների հակաուռուցքային ֆունկցիան: Այս խմբի դեղորայքները բնորոշվում են ավելի սակավ կողմնակի ազդեցություններով, քան իպիլիմումաբը: Այդ իսկ պատճառով նրանց կիրառումը մետաստատիկ մելանոմայի դեպքում ավելի նպատակահարմար է:

• Հակա-PD-1 և հակա-CTLA4 հակամարմինների համակցում․ հետազոտողները պարզել են, որ իպիլիմումաբի և նիվոլումաբի համակցումը մետաստատիկ մելանոմայի դեպքում օժտված է ավելի մեծ արդյունավետությամբ, քան նրանց մոնոթերապիան: Այնուամենայնիվ, այդ համակցման դեպքում դիտվում են ավելի շատ կողմնակի ազդեցություններ: Ապրելիության ցուցանիշի վրա դրանց ազդեցության մասին դեռևս հստակ տվյալներ չկան: 2015թ.սեպտեմբերին այս համակցման կիրառումը մետաստատիկ մելանոմայի դեպքում  հաստատվել է FDA-ի կողմից:

• Ինտերլեյկին-2 (IL-2,   aldesleukin,   Proleukin)․ այս դեղորայքը կիրառվում է T լիմֆոցիտների ակտիվացման նպատակով: Սակայն, բուժման արդյունավետությունը բավականին ցածր է: Բուժման դեպքում դիտվում են մի շարք կողմնակի ազդեցություններ.արյան ճնշման իջեցում, տենդ, սարսուռ, մազանոթների թափանցելիության բարձրացման համախտանիշ: Վերջինիս դեպքում դիտվում է հեղուկ զանգվածի և սպիտակոիցների անցում մազանոթներով, ինչը կարող է բերել ճնշման արտահայտված իջեցման: Այսպիսով՝ IL-2-ով բուժում ստացող անձիք ունեն ինտենսիվ հսկողության կարիք:

Թիրախային բուժում

Թիրախային բուժման դեղամիջոցները ընտրողաբար ազդում են սպեցիֆիկ սպիտակուցների և գեների վրա, որոնք պայմանավորում ենուռուցքային բջիջների, աճը և կենսունակությունը: Բուժման այս տեսակը արգելակում է քաղցկեղի աճը և տարածումը:

Ախտորոշում բաժնում ներկայացված են գենետիկ մուտացիաները, որոնք նշանակություն ունեն մելանոմայի զարգացման գործում: Թիրախային բուժման դեղորայքներն են.

• BRAF արգելակիչ․ տարբեր հետազոտությունների արդյունքում պարզվել է, որ մելանոմաների 50% դեպքերում առկա է BRAF գենի մուտացիա: Ներկայումս ոչ ռեզեկտաբիլ մելանոմայի դեպքում կիրառելի են  BRAF գենը արգելակող երկու  դեղորայք՝ դաբրաֆենիբ (Tafinlar) և վեմուրաֆենիբ (Zelboraf): Այս դեղորայքները, որոնք թողարկվում են հաբերի ձևով, հատկապես կիրառելի են BRAF գենի V600E և V600K մուտացիաների դեպքում: Վեմուրաֆենիբը շուրջ մեկ տարով երկարացնում է մետաստատիկ մելանոմայով հիվանդների կյանքը: Դաբրաֆենիբի ազդեցությունն ապրելիության վրա դեռևս հայտնի չէ: Վեմուրաֆենիբի կողմնակի ազդեցություններն են՝ մաշկային տարբեր խնդիրները /չորություն, զգայունության բարձացում/, տափակաբջջային քաղցկեղի առաջացումը, հոդացավերը, թուլությունը, տենդը, սրտխառնոցը: Նախքան բուժումը սկսելը քննարկե՛ք բժշկի հետ հնարավոր կողմնակի երևույթները:

• MEK արգելակիչ․ 2013թ. մայիսին FDA-ի կողմից հաստատվել է  տրամետինիբի (Mekinist)-ի կիրառումը BRAF մուտացիա ունեցող մետաստատիկ մելանոմայի դեպքում:Հաբերի ձևով թողարկվող այս դեղորայքի ազդեցության թիրախն է հանդիսանում MEK սպիտակուցը, որը նպաստում է ուռուցքային բջիջների աճին: Տրամետինիբի կողմնակի ազդեցություններն են մաշկի ակնեանման ցանը,  քորը, չորությունը և փորլույծը:

• MEK և BRAF արգելակիչների համակցում․ 2014թ մայիսին FDA-ի կողմից հաստատվել է MEK և BRAF արգելակիչների համակցման էարդյունավետությունը մետաստատիկ մելանոմայի դեպքում: Ապացուցված է, որ այս դեղորայքների համակցումը օժտված է ավելի մեծ էֆեկտիվությամբ, քանց նրանց մոնոթերապիան: Հիմնական կողմնակի ազդեցություններին են պատկանում տենդը, սարսուռը, հոգնածությունը, սրտխառնոցը, փսխումը, փորլույծը, որովայնի ցավերը, ոտքերի և ձեռքերի այտուցը, մկանային ցավերը,   ախորժակի անկումը և այլն: Հետաքրքիր է այն փաստը, որ այս համակցման դեպքում վերոնշյալ կողմնակի երևույթների առաջացման հավանականությունը ավելի ցածր է, քան նրանց մոնոթերապիայի դեպքում:Ավելի մեծ էֆեկտիվությամբ է աչքի ընկնում BRAF արգելակիչ վեմուրաֆենիբի և MEK արգելակիչ կոբիմետինիբի (Cotellic) համակցումը: Այս համակցման կողմնակի ազդեցություններին են պատկանում հոգնածությունը, սրտխառնոցը, փորլույծը, հոդացավերը, մաշկի զգայունության բարձրացումը, տենդը, ձեռքերի և ոտնաթաթերի այտուցը:

• KIT արգելակիչներ․ այս գենի մուտացիան հայտնաբերվում է մելանոմայի որոշ տեսակների՝ լենտիգո-մալգինալ, մուկոզալ և ակրո-լենտիգինոզմելանոմայի դեպքում: Ներկայումս դասատինիբը (Sprycel), իմատինիբը (Gleevec) և նիլոտինիբը (Tasigna) գտնվում են կլինիկական փորձարկումների փուլում:

Ներախտահարումային բուժում

2015թ.-ին FDA-ի կողմից հաստատվել է TVEC-ի (talimogene laherparepvec) կիրառումը մետաստատիկ մելանոմայի դեպքում: TVEC-ը իրենից ներկայացնում է լաբորատոր պայմաններում մոդիֆիկացված հերպես վիրուս, որը ունակ է ախտահարել և ոչնչացնել միայնուռուցքային բջիջները,  չվնասելով առողջ բջիջները: Բացի այդ այն խթանում է իմուն համակարգը: Ներախտահարումային բուժման ժամանակ TVEC-ը անմիջապես ներարկվում է ուռուցքի մեջ: Այս մեթոդը սովորաբար չի կիրառվում մետաստատիկ մելանոմայի դեպքում:

Քիմիաթերապիա

Քիմիաթերապիան տարբեր հակաուռուցքային դեղորայքային միջոցների կիրառումն է: Մելանոմայի դեպքում  այն չի հանդիսանում առաջին գծի բուժում: Առաջին գծի բուժում է հանդիսանում բուժման այն մոտեցումը, որը կիրառվում է ախտորոշումը դնելուց անմիջապես հետո:

Քիմիաթերապիայի ժամանակ դեղորաքային միջոցները հիմնականում  ներմուծվում են ներերակային կամ պերօռալ: Հնարավոր է միաժամանակ մի քանի քիմիապրեպարատների ներարկում: FDA-ի կողմից հաստատված մելանոմայի բուժման միակ դեղորայքը դակարբազինն է (DTIC-Dome): Տեմոզոմիդը (Methazolastone, Temodar) հանդիսանում է դակարբազինի օռալ դեղաձևը: Այնուամենայինվ, դեռևս հայտնի չէ այս դեղորայքների ազդեցությունը մետաստատիկ մելանոմայով հիվանդների ապրելիության վրա:

Մելանոմայի ժամանակ կիրառվող այլ դեղորայքներն են՝ ցիսպլատինը (Platinol),  ֆոտեմուստինը (Muphoran),  լոմուստին (CeeNU), տաքսանները /դոցետաքսել, պակլիտաքսելը/,  վինբլաստինը (Velban, Velsar): Հնարավոր է նաև քիմիապրեպարատների կոմբինացիաների կիրառումը, ինչպես օրինակ՝ պակլիտաքսել+կարբոպլատին կամ ցիսպլատին+ վինբլաստին:

Քիմիապրեպարատների կողմնակի ազդեցություններին են պատկանում թուլությունը, սրտխառնոցը,  փսխումը,  ինֆեկցիոն բարդությունները, մազաթափությունը, ախորժակի անկումը,  փորլուծությունը: Այս կողմնակի ազդեցությունները, որպես օրենք, վերանում են  բուժման ավարտից հետո:

ինֆուզիոն թերապիա

Երբեմն հնարավոր է մելանոմայի տարածում մեկ վերջույթի սահմաններում: Վերջույթի մաշկի նման դիսեմինացված ախտահարման դեպքում վիրահատական բուժումը նպատակահարմար չէ անցկացնել: Այս դեպքում առաջարկվում է վերջույթի մեկուսացված ինֆուզիոն թերապիա՝ բարձր դեղաչափի քիմիապրեպարատներով: Վերջույթի մաշկում տեղակայված ուռուցքների 50%-80%-ը պատասխանում են այս տիպի բուժմանը:

Ճառագայթային բուժում

Ինչպես արդեն նշվել է ճառագայթային թերապիայի ժամանակ կիրառվում են ճառագայթման համեմատաբար մեծ դոզաներ՝ վերացնելու համար քաղցկեղային բջիջները: Ճառագայթային բուժումը կիրառվում է մետաստատիկ մելանոմայի դեպքում:

Երբեմն մետաստատիկ մելանոմայի դեպքում առաջանում են ոսկրային ցավեր, գլխացավեր: Այս ախտանիշները կարելի է վերացնել ճառագայթային բուժման միջոցով: Սա կոչվում է ամոքիչ ճառագայթային բուժում: Այս դեպքում կիրառվում են ավելի ցածր գումարային դոզաներով կուրսեր: Այլ դեպքերում կիրառելի է ստերեոտակտիկ ռադիոթերապիան կամ ռադիովիրաբուժությունը, որի ժամանակ կիրառվում են ժամանակակից գծային արագացուցիչները (linear accelerators,  Linacs),  գամմա դանակը (Gamma-Knife) և կիբեր դանակը (Cyber-Knife):

Ճառագայթային բուժումը կիրառելի է նաև այն դեպքում, երբ ավշահանգույցներում կան ոչ ռեզեկտաբիլ մետաստազներ:

Ճառագայթային բուժման կողմնակի ազդեցություններն են թուլությունը,  մազաթափությունը՝ գլխացավերը, սրտխառնոցը:

Վիրահատական բուժում

Եթե մելանոման տարածվել է դեպի օրգաններ կամ դիտվում է հիվանդության ռեցիդիվ, ապա վիրահատական միջամտությունը կարող է լինել սիպտոմատիկ:Բազմաթիվ մետաստազների դեպքում վիրահատությունը անարդյունավետ է:

Գլխուղեղի մետաստազների բուժում

Մելանոման ամենահաճախը մետաստազավորում է դեպի գլխուղեղ: Ցավոք, այդ դեպքում հիվանդությունը բնորոշվում է վատ պրոգնոզով: 6 ամսյա ապրելիությունը այդ դեպքում կազմում է 50%: Ներկայումս գլխուղեղի մետաստազների դեպքում կիրառելի է հետևյալ բուժման մոտեցումները.

• Ճառագայթային բուժում․ գլխուղեղում սակավաթիվ օջախների դեպքում կիրառելի է բարձր դոզայով ճառագայթային բուժում: Սակայն, այն չի կանխում նոր օջախների առաջացումը:

• BRAF արգելակիչներ․ դաբրաֆենիբը և վեմուրաֆենիբը կիրառվում են գլխուղեղում մետաստազների դեպքում: Այս դեղորայքները հեշտությամբ անցնում են  հեմատոէնցեֆալիկ պատնեշով:

• Իմունաթերապիա․ գլխուղեղում մետաստազների դեպքում կիրառելի են իպիլիմումաբը,   նիվոլումաբը,   պեմբրոլիզումաբը:

Ախտանշանային բուժում և կողմնակի ազդեցությունների վերացում

Քաղցկեղը և նրա բուժումը կարող է բերել կողմնակի երևույթների առաջացմանը: Հետևաբար, դրանց վերացումը բուժման անքակտելի մասն է կազմում: Այս մոտեցումը անվանում են ամոքիչ խմնամք:

Ամոքիչ խնամքի նպատակն ախտանիշների վերացումը, կյանքի որակի բարելավումը, հիվանդին և նրա ընտանիքի անդամներին հոգեբանական աջակցության ապահովումն է: Ցանկացած անձ՝ անկախ տարիքից, քաղցկեղի տեսակից և փուլից, կարող է ստանալ ամոքիչ խնամք:

Որպես օրենք, քաղցկեղի հիմնական և սիմպտոմատիկ բուժումը իրականացվում են միաժամանակ, ինչն ուղղված է կյանքի որակի բարելավման: Պալիատիվ բուժման ժամանակ կիրառելի են տարբեր դեղորայքային միջոցներ, սննդակարգի փոփոխություններ, հոգեբանական աջակցություն:

Նախքան բուժումը սկսելը խոսե՛ք Ձեր բժշկի հետ հնարավոր կողմնակի ազդեցությունների մասին: Բացի այդ, բուժման ընթացքում հայտնե՛ք Ձեզ հուզող և անհանգստացնող խնդիրների մասին: 

Ախտադադար և ապաքինման շանսեր

Ախտադադարն այն երևույթն է, երբ քաղցկեղային բջիջներ այլևս չեն հայտնաբերվում օրգանիզմում և կլինիկական սիմպտոմատիկա չի դիտվում: Այսինքն՝ չկան հիվանդության որևէ նշաններ։

Ախտադադարը լինում է ժամանակավոր և մշտական: Անհրաժեշտ է միշտ նկատի ունենալ հիվանդության հնարավոր վերադարձը /կրկնությունը/՝ ռեցիդիվը: Ռեցիդիվի ռիսկի գնահատումը շատ կարևոր է: Որոշ ժամանակ անց մաշկի քաղցկեղը կրկնությունն անվանում են ռեցիդիվող քաղցկեղ: Ռեցիդիվի հավանականությունը մեծ է հետևյալ դեպքերում.

• Մաշկի քաղցկեղի ականջներին, շրթունքներին տեղայաման ժամանակ;
• Ընճված իմուն համակարգով մարդկանց մոտ։

Հիվանդության ռեցիդիվի դեպքում կարող են առաջարկվել կլինիկական փորձարկումները: Անկախ ընտրված մեթոդի ընտրությունից՝ պալիատիվ խնամքը նույնպես անհրաժեշտ է:

Ռեցիդիվող քաղցկեղ ունեցող անձիք շատ հաճախ են ունենում վախի և տագնապի զգացում, հետևաբար հոգեբանական աջակցությունը շատ կարևոր է:

Երբ բուժումը ձախողվում է

Քաղցկեղի բուժումը միշտ չէ, որ արդյունավետ է լինում: Երբ հիվանդությունը դուրս է գալիս վերահսկողությունից, այն անվանում են պրոգրեսիվող կամ տերմինալ:

Այդ դեպքում հիվանդները կանգնում են բարդ հոգեբանական խնդրի առջև: Հետևաբար, այդ դեպքում բժշկի հետ Ձեզ հուզով և անհանգստացնող խնդիրների քննարկումը պարզապես անհրաժեշտ է:

Հոսպիսը բժշկական կառույց է, որը ստեղծված է անբուժելի հիվանդների կյանքի վերջին օրերն արժանապատիվ կազմակերպելու նպատակով: Այստեղ նրանք ստանում են նաև սոցիալ–հոգեբանական աջակցություն:

Կլինիկական փորձարկումների մասին

Ի՞նչ են իրենցից ներկայացնում  կլինիկական փորձարկումները

Կլինիկական հետազոտությունների (փորձարկումների) ժամանակ ուսումնասիրվում են բուժման նոր մոտեցումները: Այս գործընթացին մասնակցում են կամավորները: Փաստացիորեն FDA-ի կողմից հաստատված ցանկացած դեղորայք անցել է այդ կլինիկական հետազոտությունները:

Կլինիկական փորձարկումների մեծ մասը ուղղված են հետազոտվող դեղի անվտանգության և արդյունավետության գնահատմանը: Այս ուսումնասիրությունների ժամանակ հետազոտվում են նոր դեղորայքային միջոցները, համակցումները, բուժման նոր մեթոդները: Որոշ կլինիկական հետազոտություններ ուղղված են սիմպտոմատիկ բուժման նոր մոտեցումների մշակմանը:

Այնուամենայնիվ, չկա որևէ երաշխիք, որ նոր բուժումը կլինի ապահով, անվտանգ և ավելի արդյունավետ, քան ստանդարտը:

Մասնակցություն կլինիկական փորձարկումներին

Պացիենտները տարբեր պատճառներով են մասնակցություն ունենում կլինիկական փորձարկումներին: Կլինիկական փորձարկումները ընձեռում են բուժման հնարավորություն այն մարդկանց, որոնց մոտ ստանդարտ բուժման մոտեցումները եղել են անարդյունավետ: Որոշ մարդիկ էլ մասնակցում են փորձարկումների, քանզի գիտակցում են, որ միայն այդ կերպ է հնարավոր ավելի արդյունավետ բուժման մոտեցումների ստեղծումը:

Շատ դեպքերում  մարդկանց անհանգստացնում է այն փաստը, որ փորձարկումների ժամանակ երբեմն կիրառվում է պլացեբո կամ, այսպես կոչված, «շաքարի դեղահաբերը»: Այնուամենայնիվ պլացեբոն, որպես օրենք, համակցվում է ստանդարտ բուժման հետ:

Հետազոտվողների անվտանգությունը և իրազեկված համաձայնությունը

Կլինիկական հետազոտությանը մասնակցող անձը՝ փորձարկվողը, կլինիկական հետազոտություն անցկացնող բժշկի կողմից նախապես մանրամասն տեղեկացվում է հետազոտության հնարավոր վտանգի մասին, որից հետո տալիս է գրավոր համաձայնություն իր մասնակցության վերաբերյալ: Բացի այդ փորձարկվողը՝ անկախ պատճառից, իրավունք ունի ցանկացած փուլում հրաժարվել կլինիկական փորձարկումներին մասնակցելուց:

Քաղցկեղի բոլոր տեսակների դեպքում իրականացվում են կլինիկական փորձարկումներ: 

Նորագույն հետազոտությունները

Ներկայումս բժիշկները աշխատում են մելանոմայի բուժման, կանխարգելման նոր մոտեցումների, որակյալ բժշկական ծառայությունների մատուցման վրա: Դա հնարավոր է դառնում կլինիկական փորձարկումների միջոցով: Այս բաժինը նոր կլինիկական հետազոտությունների  լիարժեք ցուցակ չէ, քանզի այն շատ արագ է փոփոխվում:

Միշտ քննարկե՛ք Ձեր բժշկի հետ ախտորոշման և բուժման լավագույն տարբերակները:

• Բարելավված կանխարգելում և վաղ ախտորոշման մեթոդներ: Մեծ կարևորություն է ներկայացնում և՛ առաջնային, և՛ երկրորդային կանխարգելումը: Առաջնային կանխարգելումը ներառում է մելանոմայի զարգացման կանխումը, ինչպես օրինակ՝ ՈւՄ ճառագայթման ազդեցության կրճատումը, արհեստական արևայրուքի միջոցների կիրառման բացառումը: Երկրորդային կանխարգելումը ներառում է վաղ հայտնաբերման մեթոդներ: Շատ կարևոր է մելանոմայի բարձր ռիսկի խմբին պատկանող անձանց սկրնինգը:

• Թիրախային բուժում: Ինչպես արդեն նշվել է Բուժման մոտեցումները բաժնում, թիրախային բուժումը ընտրողաբար ազդում է սպեցիֆիկ սպիտակուցների և գեների վրա: Շարունակվող հետազոտությունները պարզել են մելանոմայի զարգացման գործում նշանակություն ունեցող մոլեկուլյար ուղիները և մուտացիայի ենթարկված կամ ակտիվացված գեները: Կլինիկական հետազոտությունները ներկայումս փորձարկում են MAP կինազային ուղին արգելակող  նոր դեղորայքային միջոցներ: Կիրառվում են նաև դեղորայքային նոր համակցումներ, դեղորայքների տրման նոր ռեժիմներ՝ կանխելու համար դեղորայքի նկատմամբ ռեզիստենտությունը:

• Իմունաթերապիա: Գիտնականները ներկայումս ուսումնասիրում են նոր ստուգակետային արգելակիչներ և իմուն համակարգի վրա ազդող դեղամիջոցներ: Այն ներառում է TIM3 արգելակիչներ, LAG3 արգելակիչներ, OX40 ագոնիստները, CD137ագոնիստները, GITR ագոնիստները և IDO արգելակիչ: Բացի այդ, ուսումնասիրվում են իմունապրեպարատների նոր համակցումների կիրառումը, ներառյալ՝ հակա-PD-1 կամ հակա-PD-L1 հակամարմինների համակցումը, թիրախային բուժման համակցումը հակա-PD-1 կամ հակա-PD-L1 հակամարմինների հետ:

• Ադոպտիվ բջիջների փոխադրում (ACT): Էքսպերիմենտալ իմունաթերապիայի մեկ այլ տեսակ, որը ներառում է մարդու սպիտակ բջիջների՝ լիմֆոցիտների, փոփոխում լաբորատոր պայմաններում: Սրա նպատակը նրանց՝ ուռուցքի դեմ պայքարելու ունակությունը մեծացնելն է: Փոփոխված բջիջները տրվում են հիվանդին, հաճախ ինտերլեյկին -2-ի կամ այլ իմունապրեպարատի հետ միաժամանակ: Բուժման այս ձևը անվանում են ադոպտիվ բջիջների փոխադրում:

• Պատվաստումներ: Ներկայումս կլինիկական փորձարկումները գլխավորապես կենտրոնացած են թերապևտիկ պատվաստումների վրա, որոնք ուղղված են իմուն պատասխանի բարելավմանը: Պատվաստումների կիրառելի են և՛ լոկալիզացված և՛  հարաճած մելանոմայի դեպքում: Հետազոտությունները պարզել են, որ պատվաստումները նպաստում են նրան, որ իմուն համակարգը պայքարի մելանոմայի դեմ, անգամ հիվանդության ուշ փուլերում, սակայն բուժման այս ուղղությունը դեռևս փորձարարական է: Պատվաստաման ժամանակ միայն ուռուցքում հայտնաբերվող սպիտակուցը  ներարկվում է հիվանդին: Պացիենտի իմուն համակարգը ճանաչում է սպիտակուցը և քայքայում մելանոմայի բջիջները:

• Ամոքիչ խնամք: Կլինիկական փորձարկումների ընթացքում մշակվում են նաև ախտանիշների և կողմնակի ազդեցությունների վերացման, պացիենտի կյանքի որակի բարելավման նոր մոտեցումներ:

Հետաքրքրված ե՞ ք նորագույն հետազոտություններով

Եթե ցանկանում եք ստանալ հավելյալ տեղեկություններ ոչ մելանոմային քաղցկեղի նորագույն հետազոտությունների վերաբերյալ, դիտարկեք հետևյալ կից հոդվածները.

-Գտնելու համար Ձեր ախտորոշմանը վերաբերող կլինիկական փորձարկումները խոսե՛ք Ձեր բժշկի հետ կամ փնտրե՛ք օնլայն կլինիկական փորձարկումներ:

-Այցելե՛ք Conquer Cancer Foundation կայքը՝ գտնելու համար ցանկացած քաղցկեղի վերաբերյալ նորագույն հետազոտությունների տվյալները:

Կողմնակի երևույթների հաղթահարումը

Բուժման նկատմամբ վախը կողմնակի երևութների պատճառով շատ տարածված և արդի խնդիր է քաղցկեղով հիվանդների շրջանում: Հետևաբար կողմնակի երևույթների կանխարգելումը և վերացումը բուժման կարևոր մասն է կազմում:

Քաղցկեղով բուժումը սկսելուց առաջ, վախը բուժման հետևանքով զարգացող կողմնակի երևույթներից, նորմալ երևույթ է: Առողջական թիմը աշխատում է կողմնակի երևույթների կանխման և վերացման ուղղոիթյամբ: Բժիշկները բուժման այս բաղկացուցիչ մասը անվանում են ամոքիչ խնամք: Անկախ հիվանդի տարիքից և հիվանդության զարգացման փուլից սա համարվում է բուժման կարևոր մաս:

Ֆիզիկական բնույթի կողմնակի երևույթների հաղթահարում:

Հիմնական ֆիզիկական բնույթի կողմնակի երևույթները նկարագրված են մելանոմայի բուժման մոտեցումները բաժնում: 

Ձեր առողջության հետ կապված փոփոխությունները կախված են որոշ գործոններից, ներառյալ՝ քաղցկեղի զարգացման փուլից, բուժման տևողությունից և դեղաչափից, ձեր ընդհանուր առողջությունից: Եթե ձեր բուժումը ներառում է անութափոսի կամ աճուկային շրջանի  ավշային հանգույցների հեռացումը և/կամ ճառագայթային բուժումը հնարավոր է վերջույթում ավշահոսքի խանգարում և լիմֆեդեմայի զարգացում: Այս իրավիճակը օգնում է շտկել հատուկ մերսումները, կոմպրեսիոն չուլկիները և այլ միջոցները:

Հաճախ որոշ ֆիզիկական բնույթի կողմնակի երևույթներ շարունակվում են անգամ բուժման ավարտից հետո: Բժիշկները դա անվանում են երկարատև կողմնակի էֆեկտներ: Իսկ ահա ամիսներ կամ տարիներ անց ի հայտ եկած կողմնակի ազդեցությունները կոչվում են բուժման հեռակա կողմնակի էֆեկտներ: Երկարատև և հեռակա կողմնակի էֆեկտների բուժումը ապրելիության բարձրացման կարևոր մասն է կազմում:

Հոգեբանական և սոցիալական բնույթի ազդեցությունների հաղթահարում

Քաղցկեղի ախտորոշումից հետո Ձեր մոտ կարող են դիտվել ոչ միայն ֆիզիկական բնույթի կողմնակի ազդեցություններ, այլ նաև հոգեբանական և սոցիալական: Սա ներառում է այնպիսի խրթին էմոցիաների առաջացումը ինչպիսիք են  զայրույթը,  անհանգստությունը կամ սթրեսի հաղթահարումը: Երբեմն հիվանդները չեն կարողանում արտահայտել, թե ինչ են զգում իրենց հարազատներին, կամ մարդիկ չգիտեն, թե ինչ ասել ի պատասխան: Պացիենտների և նրանց ընտանիքների անդամների քննարկումները բազմապրոֆիլ թիմի հետ խրախուսվում են: Այս բաժնում Դուք կգտնեք Ձեզ անհրաժեշտ աջակցություն և տեղեկատվություն:

Ֆինանսական բնույթի ազդեցությունների հաղթահարում

Քաղցկեղի բուժումը հնարավոր է թանկարժեք լինի: Դա հաճախ դառնում է անհանգստության և սթրեսի պատճառ հիվանդների և նրանց հարազատների համար:

Ի հավելումն բուժման արժեքին ՝ շատ մարդիկ ունենում են իրենց խնամքի հետ կապված այլ անսպասելի ծախսեր: Որոշների համար բուժման բարձր արժեքը քաղցկեղի բուժումը դադարացնելու պատճառ է հանդիսանում: Սա կարող է վտանգի ենթարկել իրենց առողջությունը և բերել հետագայում ավելի ծախսատար միջամտություններ իրականացման:

Քաղցկեղ ունեցող հարազատի խնամք

Մելանոմայով հիվանդների խնամքի հարցում շատ հաճախ ընտանիքի անդամները և ընկերները խաղում են կարևոր դեր: Սա կոչվում է լինել խնամակալ: Խնամակալները իրականացնում են ֆիզիկական, հոգեբանական աջակցություն, անգամ եթե նրանք հեռու են ապրում: Խնամակալները կարող են ունենալ առօրյա կամ անհրաժեշտության դեպքում իրականացվող պարտականությունների ցանկ: Ստորև ներկայացված են խնամակալների պարտականությունների ցանկը.

• Աջակցության և խրախուսման տրամադրում:

• Դեղորայքային միջոցների տրամադրաում:

• Ախտանիշների և կողմնակի ազդեցությունների հաղթահարման գործում օգնության իրականացում:

• Բժշկական նշանակումների կոորդինացիա:

• Ապահովել բժշկական այցելությունների գնալը:

• Մասնակցություն կերակուրի պատրաստման գործում:

• Տնային գործերում օգնության տրամադրում:

• Ապահովագրության և հաշիվների վարում:

Զրույց բժշկական թիմի հետ կողմնակի երևույթների վերաբերյալ

Նախքան բուժումը սկսելը անհրաժեշտ է հնարավոր կողմնակի երևույթների ցերաբերյալ զրուցել բժշկի հետ: Հարցրե՛ք

• Ո՞ր  կողմնակի երևույթները հնարավոր են զարգանալ:

• Ե՞րբ են կողմնակի երևույթները զարգանալու:

• Ինչպե՞ս կարելի է դա կանխարգելել կամ թեթևացնել:

Պարտադիր ասեք Ձեր բժշկին բուժման ընթացքում կամ դրանից հետո զարգացած կողմնակի երևույթների մասին, անգամ եթե դրանք ձեզ անհանգստություն չեն պատճառում: Քննարկումը պետք է ներառի  քաղցկեղի ֆիզիկական, հոգեբանական, սոցիալական բնույթի կողմնակի երևույթները:

Հարցրե՛ք նաև թե տնային պայմաններում ի՞նչ խնամքի կարիք Դուք կունենաք բուժման ընթացքում և դրանից հետո:

Դիսպանսեր հսկողություն

Քաղցկեղով հիվանդների խնամքը չի սահմանափակվում միայն բուժմամբ: Բուժաշխատողների թիմը բուժումից հետո շարունակում է ընդհանուր առողջական վիճակի մոնիտորինգը, ստուգումները, կողմնակի ազդեցությունների դեպքում՝ դրանց բուժումը: Այս միջոցառումների համալիրը անվանում են դիսպանսեր հսկողություն: Այն ներառում է կանոնավոր բժշկական զննումները և դերմոտոլոգիական զննում /մաշկ/ և/կամ բժշկական հետազոտությունները՝ հսկելու համար վերականգնման գործընթացը: Զննման նպատակը հիվանդության ռեցիդիվը և տարածվածությունը, նոր առաջնային  զարգացած մելանոմայի հայտնաբերումն է: Հսկողության ծրագիրը կախված է տվյալ անձի ռեցիդիվի ռիսկից և խիստ անհատական է: Հսկողության ամենակարևոր բաղկացուցիչ մասը դա հիվանդության պատմությունն է և բժշկական զննումը:

Ռեցիդիվի դիտարկում

Դիսպանսեր հսկողության նպատակներից մեկը ռեցիդիվի հայտնաբերումն է:

Ռեցիդիվի պատճառը օրգանիզմում մնացած քաղցկեղային բջիջներն են, որոնք ժամանակի ընթացքում սկսում են անվերահսկելիորեն բաժանվել: Դիսպանսեր հսկողության ընթացքում բժիշկը, որն արդեն ծանոթ է հիվանդության պատմությանը, գնահատում է հնարավոր ռեցիդիվի ռիսկը: Շատ հաճախ անհրաժեշտ են լինում բժշկական հետազոտությունների իրականացումը:

Հիմնականում ֆիզիկալ և մաշկային քննությունները իրականացվում են 3-6 ամիսը մեկ 2-ից 3 տարի, ապա տարին մեկ անգամ: Այնուամենայնիվ, Ձեր բժիշկը կարող է առաջարկել դիսպանսեր հսկողության մեկ այլ գրաֆիկ: Ռեցիդիվի բարձր ռիսկի պարագայում կարող է անհրաժեշտ լինել կրծքավանդակի ռենտգեն, ԿՏ, ՄՌՏ և /կամ ՊԵՏ-ԿՏ հետազոտությունները: Հիվանդության վաղ շրջաններում հայտնաբերված հիվանդության պարագայում այս հետազոտությունները անհրաժեշտ չեն:

Մաշկի երկրորդ  քաղցկեղի զարգացման կանխում և հայտնաբերում

Սովորական սկրինինգը մաշկի օբյեկտիվ զննմամբ, այնպես ինչպես արևի ճառագայթներից պաշտպանությունը, նոր մելանոմայի և մաշկի ոչ-մելանոմային քաղցկեղի դիսպանսեր հսկողության անհրաժեշտ մասն է կազմում: Մելանոմայի և մաշկի քաղցկեղի այլ ձևերի ժամանակ սկրինինգը հնարավոր է ներառի խալի լուսանկարում: Հնարավորության դեպքում, խնդրե՛ք Ձեր բժշկից պատճենները և սովորե՛ք, թե ինչպես իրականացնել մաշկի ինքազննում: Այս պարագայում վաղ փուլերում մելանոմայի հայտնաբերման հավանականությունը բարձրանում է:

ՈՒՄ ճառագայթներից մաշկի պաշտպանումը կարևոր դեր է խաղում մաշկի երկրորդ  քաղցկեղի զարգացման կանխման գործում: Շատ կարևոր է պաշտպանել մաշկը հետագա վնասումից: Մաշկը արևի ճառագայթների ազդեցությունից պաշտպանող միջոցառումների կիրառումը ներառում է՝

• Խուսափել 10։00–16։00 ժամերին արևի տակ լինելուց:
• Հագնել համապատասխան հագուստ (երկարաթև շապիկներ, երկարափողք տաբատներ, լայնեզր գլխարկներ)։
• Կրել լայն ապակիներով ակնոցներ, որոնք պաշտպանում են աչքերը ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներից:
• 30 և բարձր պաշտպանական գործակիցով (SPF) արևապաշտպան քսուկների կիրառում:

Մելանոմայի բուժման և հետագա հսկման ժամանակ կարևոր է արևապաշտպան միջոցների կիրառումը, արևի ճառագայթներից, սոլյարիներից խուսափումը:

Երկարատև և հեռակա կողմնակի ազդեցությունների կառավարում

Հիվանդների մեծ մասի մոտ բուժման ընթացքում դիտվում են կողմնակի երևույթներ :

Այնուամենայնիվ, որոշ կողմնակի ազդեցություններ կարող են շարունակվել անգամ բուժման ավարտից հետո՝ երկարատև կողմնակի ազդեցություններ, կամ էլ ի հայտ գալ բուժման ավարտից ամիսներ կամ տարիներ անց՝ հեռակա կողմնակի ազդեցություններ: Երկարատև և հեռակա կողմնակի ազդեցությունները կարող են լինել և՛ հոգեբանական, և՛ ֆիզիական բնույթի:

Խոսե՛ք Ձեր բժշկի հետ հնարավոր կողմնակի երևույթների զարգացման ռիսկի վերաբերյալ, որը կախված է քաղցկեղի տեսակից, անհատական բուժման պլանից, ընդհանուր առողջական վիճակից: Մելանոմայի վաղ փուլերի ժամանակ կիրառվող վիրահատական միջամտությունից հետո հնարավոր է սպիների առաջացում, որի պատճառով էլ հետագայում վերականգնողական բուժման կարիք է զգացվում: Ինչպես արդեն նշվել է կողմնակի ազդեցություններ բաժնում, որոշ հիվանդների մոտ կարող է դիտվել լիմֆեդեմա կամ խրոնիկական ցավեր: Խոսե՛ք Ձեր բժշկի հետ, թե ինչպես կարելի է վերացնել այդ կողմնակի ազդեցությունները։

Առողջական վիճակի տվյալների գրանցում

Անհատական դիսպանսեր հսկողության պլանը պետք է մշակվի Ձեր և Ձեր բժշկի հետ համատեղ: Ձեզ անհանգստացնող ցանկացած հարցով դիմեք Ձեր բժշկին:

Հիվանդների դիսպանսեր հսկողությամբ կարող են զբաղվել թե՛ մաշկաբանները կամ ուռուցքաբանները, և թե՛ ընտանեկան բժիշկները: Սա կախված է քաղցկեղի տեսակից, փուլից, կողմնակի ազդեցություններից և հիվանդի ցանկությունից:

Եթե դիսպանսեր հսկողությամբ զբաղվում է այն բժիշկը, որը ծանոթ չէ հիվանդության պատմությանը, ապա անհրաժեշտ է տեղեկացնել նրան բուժման պլանի մասին:

Ապրելիություն

 Ի՞նչ է ապրելիությունը

Ապրելիությունը տարբեր մարդկանց համար տարբեր  նշանակություն ունի: Հիմնականում երկու սահմանում ունի.

• Բուժման ավարտից հետո քաղցկեղի ախտանիշների բացակայություն:

• Ապրելու գործընթացը անկախ քաղցկեղի առկայությունից: Հիմնվելով այս սահմանման հիման վրա՝ քաղցկեղի ապրելիությունը սկսվում է ախտորոշումը դնելուց և ներառում է այն մարդկանց, որոնք երկարաժամկետ բուժում են ստանում կա՛մ հիվանդության ռեցիդիվի կանխման, կա՛մ խրոնիկական բնույթի հիվանդության կատավարման համար:

Որոշ դեպքերում, ապրելիությունը քաղցկեղի ամենաբարդ ասպեկտներից է, քանզի տարբեր մարդկանց համար տարբեր է:

Հիվանդությունը վերապրածների մոտ դիտվում են այնպիսի ուժեղ զգացմունքների խառնուրդ, ինչպիսիք են՝ ուրախությունը, անհանգստությունը, մեղքի զգացումը, թեթևացումը և վախը: Որոշ մարդիկ նշում են, որ գնահատել են կյանքը քաղցկեղի ախտորոշումից հետո միայն, իսկ որոշների մոտ դիտվել է հուսահատություն: Հաճախ քաղցկեղով հիվանդների խնամքի թիմի հետ շփումը հաղորդում է վերապրածներին ապահովածության զգացում: Հատկապես, երբ երևան են գալիս նոր խնդիրներ՝ բուժման հեռակա կողմնակի էֆեկտներ, վախ ռեցիդիվի զարգացումից, ֆերտիլության հետ կապված խնդիրներ, ֆինանսական բնույթի և աշխատանքի վայրում առաջացած խնդիրներ:

Յուրաքանչյուր վերապրած ունի իր անձնական խնդիրները և մարտահրավերները, որոնց փորլույծման գործում առաջին քայլը վախերի գիտակցումն է: Էֆեկտիվ հաղթահարման համար անհրաժեշտ է.

• Հասկանալ Ձեր առջև կանգնած խնդիրը:

• Մտածել խնդրի փորլույծումների մասին:

• Օգնություն խնդրել և թույլ տալ ուրիշներին օգնել:

• Հարմարվել ընտրած գործողության ընտրությանը:

Շատ վերապրածներ օգտակար են համարում աջակցության խմբակների հաճախումը: Սա թույլ է տալիս կիսվել նմանատիպ կյանքի փորձ ունեցող մարդկանց հետ: Աջակցություն կարելի է գտնել նաև  խոսելով ձեր ընկերների կամ բուժանձնակազմի անդամների հետ:

Խնամակալների դերի փոփոխություն

Խնամակալը շատ կարևոր դեր է խաղում քաղցկեղով ախտորոշված հիվանդի աջակցության հարցում՝ապահովելով ամենօրյա կամ անհրաժեշտության դեպքում ֆիզիկական,   հոգեբանական, պրակտիկ խնամք: Շատ խնամակալներ կենտրոնացած են այս աջակցության իրականացմանն վրա, հատկապես եթե բուժումը տևում է ամիսներ կամ ավելի երկար:

Այնուամենայնիվ, երբ բուժումն ավարտվում է, խնամակալների դերը հաճախ փոխվում է: Ի վերջո, նրանց կարիքը գնալով նվազում է և ի վերջո դադարում է:

Առողջության նոր հեռանկարներ

Շատ մարդկանց համար ապրելիությունը հզոր մոտիվացիայի գործոն է հանդիսանում կյանքում դրական փոփոխություններ անելու համար:

Մելանոմայից հետո ապաքինման փուլում գտնվող անձանց շրջանում խրախուսվում է առողջ ապրելակերպի վարումը, մասնավորապես՝ չծխելը, ալկոհոլի կիրառման սահմանափակումը, սթրեսի կառավարումը, մաշկի պաշտպանությունը արևի ճառագայթներից, կանոնավոր ֆիզիկական ակտիվությունը: Ի հավելումն վերոնշյալի՝ խորհուրդ է տրվում բժշկական զննումների և թեստերի անցկացումը:

Ռեաբիլիտացիան նույնպես խորհուդ է տրվում, և այն ընդգրկում է ծառայությունների լայն սպեկտր՝ ֆիզիոթերապիա, ցավի կառավարում, հոգեբանական խորհրդատվություն, սննդային պլանավորում և այլն: Ռեաբիլիտացիայի նպատակը մարդկանց հնարավորինս անկախ և պրոդուկտիվ կյանքի ապահովումն է:

Բժշկին տրվող հարցեր

Հաճախակի զրուցելը բժշկի հետ շատ կարևոր է՝ իրազեկված որոշումներ կայացնելու համար: Սույն բաժնում ներկայացված հարցերը կօգնեն Ձեզ իմանալ ավելին բուժման և խնամքի մասին: Դուք կարող եք տպել այս ցուցակը և հարցերը ուղղել Ձեր բժշկին:

Ախտորոշվելուց հետո տրվող հարցեր

• Մելանոմայի ո՞ր տեսակը կա ենթատեսակն է ինձ մոտ առկա:

• Դուք կարո՞ղ եք բացատրել ինձ ախտաբանական եզրակացությունը:

• Մելանոմայի զարգացման ո՞ր փուլն է ինձ մոտ: Ի՞նչ է դա նշանակում:

• Ո՞րքան է մելանոմայի խորությունը միլիմետրերով:

• Արդյո՞ք մելանոման խոցոտված է:

• Արդյո՞ք մելանոմային բնորոշ է միտոտիկ ակտիվություն:

• Արդյո՞ք հնարավոր է մելանոմայի տարածում: Ինչու՞ այոև ինչու՞ ոչ:

Բուժման ընտրության և կողմնակի ազդեցությունների կառավարման վերաբերյալ տրվող հարցեր

• Ո՞րն է բուժման նպատակը՝ արմատախիլ անել ուռուցքը, թե՞ օգնել ինձ ավելի լավ զգալ,թե՞ երկուսը:

• Ի՞նչ բուժման մոտեցումներ են իմ պարագայում կիրառելի:

• Ի՞նչ կլինիկական փորձարկումների կարող եմ մասնակցություն ունենալ: Ինչպես տեղեկանալ նրանց մասին:

• Բուժման ի՞նչ ծրագիր եք ինձ առաջարկում:

• Ո՞րն է բուժման նպատակը:

• Որո՞նք են առաջարկվող բուժման այլընտրանքային տարբերակները:

• Որո՞նք են բուժման հնարավոր կողմնակի ազդեցությունները: Հնարավոր է արդյոք ամենօրյա գործունեության ծավալում:

• Ո՞վքեր են լինելու իմ առողջապահական թիմի անդամները և ի՞նչ է յուրաքանչյուր անդամ անելու:

• Ո՞վ է ղեկավարելու ամբողջ բուժման ընթացքը:

• Ինչպե՞ս է բուժումը ազդելու իմ առօրյայի վրա: Արդյո՞ք ի վիճակի կլինեմ աշխատել, վարժություններ անել և ծավալել առօրյա գործունեություն:

• Արդյո՞ք բուժումը կազդի իմ սեռական կյանքի վրա: Եթե այո, ապա որքա՞ն ժամանակ:

• Արդյո՞ք բուժումը կազդի հղիանալու կամ երեխաներ ունենալու վրա: Եթե այո, ապա արդյո՞ք պետք է խոսեմ ռեպրոդուկտոլոգի հետ նախքան բուժումը սկսելը:

• Բուժման արժեքի վերաբերյալ ու՞մ հետ կարող եմ խորհրդակցել:

• Օգնության ինչպի՞սի միջոցառումներ են առաջարկվում ինձ և իմ ընտանիքին:

• Ո՞ւմ պետք է զանգահարեմ հարցերի դեպքում:

• Արդյո՞ք կան այլ հարցեր, որ պետք է տամ:

Վիրահատական միջամտության վերաբերյալ տրվող հարցեր

• Վիրահատական միջամտության ո՞ր տեսակն է իմ պարագայում կիրառելի:

• Արդյո՞ք իմ պարագայում կիրառելի է պահակային ավշահանգույցների բիոպսիան՝ պարզելու համար տարածվածությունը:

• Արդյո՞ք վիրահատական միջամտության արդյունքում կհեռացվի ամբողջ քաղցկեղը: Հետագայում լրացուցիչ վիրահատական միջամտության կարիք կլինի՞ արդյոք:

• Որքա՞ն կտևի վիրահատությունը:

• Որքա՞ն ժամանակ ես կգտնվեմ հիվանդանոցում:

• Մելանոմայի վիրահատական հեռացումից հետո արդյո՞ք մաշկի փոխպատվաստման կարիք կունենամ:

• Կարո՞ղ եք նկարագրել, թե ինչպես է լինելու հետվիրահատական ապաքինումը:

• Որո՞նք են հետվիրահատական հեռակա բարդությունները:

• Արդյո՞ք վիրահատությունից հետո լրացուցիչ բուժում է անցկացվելու:

Ադյունավետ կամ համակարգային բուժման վերաբերյալ տրվող հարցեր

• Բուժման ո՞ր տեսակն է կիրառելի:

• Արդյո՞ք  առկա է BRAF գենի կամ մեկ այլ գենի մուտացիա: Արդյո՞ք իմ պարագայում կիրառելի է թիրախային բուժում  կամ իմունաթերապիա:

• Ո՞րն է բուժման նպատակը:

• Ո՞րքան է բուժման տևողությունը:

• Որո՞նք են բուժման հնարավոր կողմնակի ազդեցությունները:

• Որո՞նք են բուժման հնարավոր հեռակա բարդությունները:

• Ինպե՞ս  կարելի է այդ կողմնակի ազդեցությունները կանխել:

Մելանոմայի զարգացման III փուլի վերաբերյալ տրվող հարցեր

• Որքա՞ն ավշահանգույցներ են ախտահարված:

• Արդյո՞ք մնացած ավշահանգույցները կհեռացվեն: Եթե այո, ապա որո՞նք են ավշահանգույցների հեռացման հնարավոր կողմնակի բարդությունները:

• Արդյո՞ք մելանոման դուրս է եկել ավշահանգույցից: Սա կոչվում է մելանոմայի էքստրանոդալ տարածում: Ի՞նչ ազդեցություն ունի այն իմ բուժման վրա:

• Արդյո՞ք ճառագայթային բուժումը կիրառելի է  վիրահատությունից հետո :

• Որո՞նք են բուժման նպատակները: Ինչպիսի՞ն է իմ պրոգնոզը:

• Որտե՞ղ է տարածվել մելանոման: Արդյո՞ք անհրաժեշտ է գլխուղեղի սկանավորում կամ ՊԷՏ-ԿՏ հետազոտությունների անցկացում ՝ պարզելու համար, թե որտեղ է տարածվել:

• Արդյո՞ք մետաստազների հեռացումը իմ պարագայում կիրառելի է, հատկապես եթե առկա է ուռուցքային 1 կամ 2 օջախ: Եթե այո, ապա որո՞նք են առավելությունները և ռիսկերը:

• Ինչպե՞ս հնարավոր է կանխել կողմնակի ազդեցությունները և ախտանիշները, ինչպե՞ս բարձրացնել կյանքի որակը:

Մելանոմայի զարգացման IV փուլի վերաբերյալ տրվող հարցեր

• Որտե՞ղ է տարածվել մելանոման: Արդյո՞ք անհրաժեշտ է գլխուղեղի սկանավորում կամ ՊԷՏ-ԿՏ հետազոտությունների անցկացում ՝ պարզելու համար, թե որտեղ է տարածվել:

• Արդյո՞ք վիրահատական միջամտությունը իմ պարագայում կիրառելի է, հատկապես եթե առկա է ուռուցքային 1 կամ 2 օջախ: Եթե այո, ապա որո՞նք են առավելությունները և ռիսկերը:

• Որո՞նք են բուժման նպատակները: Ինչպիսի՞նն է իմ պրոգնոզը:

• Ինչպե՞ս հնարավոր է կանխել կողմնակի ազդեցությունները և ախտանիշները,   ինչպե՞ս բարձրացնել կյանքի որակը:

Դիսպանսեր հսկողության վերաբերյալ տրվող հարցեր

• Ո՞րն է քաղցկեղի ռեցիդիվի ռիսկը, կա՞ն այդ դեպքում որևէ ախտանշաններ: Ինչպե՞ս կարելի է նվազեցնել ռեցիդիվի զարգացման ռիսկը:

• Ինչպի՞սի երկարատև և հեռակա բարդությունների զարգացում է իմ դեպքում հնարավոր:

• Որքա՞ն հաճախ պետք է գալ բժշկական ստուգումների:

• Ինչպ՞իսի այլ հետազոտությունների կարիք կունենամ դիսպանսեր հսկողության ժամանակ:

• Ո՞վ է զբաղվելու իմ դիսպանսեր հսկողությամբ:

• Ի՞նչ խնամքի ծառայություններ են ինձ  և իմ ընտանիքի համար հասանելի:

• Արդյո՞ք իմ ընտանիքի անդամները մելանոմայի զարգացման բաձր ռիսկի խմբում են:

• Ինչպի՞սի օգնության միջոցներ են հասանելի ինձ և իմ ընտանիքին:

Նյութը վերցված է Ամերիկայի Կլինիկական Ուռուցքաբանության Միության cancer.net կայքից:

Թարգմանվել և ադապտացվել է Ռուզաննա Պապյանի կողմից: